Thương mại toàn cầu biến động khó lường, hàng hóa xuất khẩu Việt Nam ngày càng đối mặt với nhiều rào cản kỹ thuật và phòng vệ thương mại từ các quốc gia nhập khẩu. Tính đến nay, đã có 293 vụ điều tra đối với hàng hóa xuất khẩu của Việt Nam. Các vụ điều tra phòng vệ thương mại, theo đánh giá từ Cục Phòng vệ thương mại (Bộ Công Thương) sẽ còn tiếp diễn với tần suất dày đặc hơn.
Để bảo vệ quyền lợi chính đáng của doanh nghiệp và giữ vững đà tăng trưởng xuất khẩu, Cục Phòng vệ thương mại đã và đang khẳng định vai trò tham mưu chiến lược, đã và đang chủ động kích hoạt loạt biện pháp phòng vệ toàn diện nhằm bảo vệ doanh nghiệp và củng cố sức cạnh tranh của hàng hóa Việt Nam trên thị trường quốc tế.
Báo Công Thương đã có cuộc trao đổi với ông Chu Thắng Trung - Phó Cục trưởng Cục Phòng vệ thương mại về công tác ứng phó trước "làn sóng" điều tra phòng vệ thương mại.
Hàng hóa xuất khẩu đang gặp nhiều khó khăn hơn trước hàng rào phòng vệ thương mại của nhiều thị trường quốc tế. Ảnh minh họa
Điều tra phòng vệ ngày càng khắt khe, chặt chẽ hơn
- Quá trình hội nhập sâu rộng cùng việc tham gia hàng loạt FTA đã mở ra không gian xuất khẩu rộng lớn hơn cho hàng hoá Việt Nam. Tuy nhiên, hàng hóa xuất khẩu ngày càng phải đối diện nhiều hơn với các vụ điều tra phòng vệ thương mại. Xin ông chia sẻ rõ nét về vấn đề này?
Ông Chu Thắng Trung: Như chúng ta thấy, tình hình kinh tế thế giới, toàn cầu trong những tháng đầu năm 2025 tiếp tục có những diễn biến phức tạp, tiềm ẩn nhiều rủi ro so với cả các năm trước đây. Đầu tiên như chúng ta cũng đã biết là chính sách thuế đối ứng của Hoa Kỳ đã tạo ra những tác động đối với cả kinh tế toàn cầu, cũng như tạo ra những hiệu ứng chính sách từ các quốc gia khác, các cuộc xung đột trên thế giới cũng đã ảnh hưởng đến trao đổi thương mại, làm đứt gẫy chuỗi cung ứng.
Cùng với đó là xu hướng của các nước tiếp tục sử dụng các biện pháp bảo hộ, bảo vệ ngành sản xuất trong nước thông qua việc tăng cường các biện pháp kỹ thuật, trong đó có các biện pháp phòng vệ thương mại. Điều này cũng ảnh hưởng đến trao đổi thương mại quốc tế và làm dịch chuyển chuỗi cung ứng và chuỗi sản xuất trước đây.
Nhiều quốc gia đồng thời đã có những điều chỉnh về các quy định phòng vệ thương mại theo hướng chặt chẽ hơn, trao quyền nhiều hơn cho cơ quan điều tra. Trên thực tiễn các cuộc điều tra phòng vệ thương mại đang triển khai ngày khắt khe hơn. Ví dụ như, các nước thường đưa ra những yêu cầu về thời hạn trả lời cung cấp thông tin, hay điều tra thương ngắn hơn trước đây. Mặt khác, tiến trình điều tra có xem xét cả những vấn đề tác động đến tăng mức thuế đối với hàng nhập khẩu như điều kiện thị trường.
Trong bức tranh chung của thương mại toàn cầu, tính đến 8 tháng năm 2025, đến nay tổng số vụ việc điều tra phòng vệ thương mại đối với hàng hóa nhập khẩu ở Việt Nam khoảng 293 vụ việc từ 25 thị trường, các vụ việc đa phần là chống bán bán phá, chống lẩn tránh thuế, tiếp đó là chống trợ cấp và tự vệ. Riêng trong các tháng năm 2025 đã có 16 vụ việc mới đối với hàng hoá xuất khẩu của Việt Nam đến từ 10 thị trường, con số này tăng hơn 3 vụ việc trong năm 2024, phản ánh đúng xu thế chung của thương mại toàn cầu.
- Các vụ điều tra phòng vệ thương mại ngày càng gia tăng với quy mô và mức độ phức tạp hơn đã và đang tạo ra sức ép cụ thể ra sao đối với hàng hóa xuất khẩu của Việt Nam, thưa ông?
Ông Chu Thắng Trung: Trong bức tranh chung của thế giới, các chính sách của các nước dần dần đi vào việc bảo vệ, bảo hộ ngành sản xuất trong nước, ủng hộ điều tra phòng vệ thương mại điều này sẽ ảnh hưởng lớn tới quốc gia có tăng trưởng xuất khẩu. Mặt khác, khi xu hướng điều tra tăng nhiều hơn và cách thức xử lý cũng trở nên khắt khe hơn với các quy định mới theo hướng bất lợi hơn cho doanh nghiệp xuất khẩu. Chính vì thế, hàng hoá xuất khẩu Việt Nam trong một số ngành hàng khi xuất khẩu sang các thị trường cũng sẽ có những rủi ro lớn hơn so với trước đây.
Các biện pháp phòng vệ thương mại khi áp dụng với hàng hóa xuất khẩu Việt Nam chắc chắn là có những tác động tiêu cực, đầu tiên làm kìm hãm đà tăng trưởng xuất khẩu của các doanh nghiệp Việt Nam. Đặc biệt, thường những vụ việc này liên quan đến những thị trường mới đang có tiềm năng tăng trưởng rất là tốt. Khi bị khởi xướng điều tra, không chỉ là kìm hãm có thể còn dẫn đến việc chúng ta bị mất thị trường vào những đối thủ cạnh tranh khác. Thậm chí là không thể xuất khẩu sang được thị trường và điều này cũng làm giảm đi hiệu quả của những kết quả mà chúng ta đạt được thông qua các hiệp định thương mại tự do mà chúng ta đã ký kết; gây ra những sự bất ổn định nhất định trong hoạt động sản xuất.
Ông Chu Thắng Trung - Phó Cục trưởng Cục Phòng vệ thương mại, Bộ Công Thương. Ảnh: Minh Trang
- Trước tác động đó, thời gian qua, Cục Phòng vệ thương mại, Bộ Công Thương không chỉ dừng lại ở việc xây dựng hệ thống cảnh báo sớm mà còn liên tục triển khai nhiều công cụ hỗ trợ, ứng phó nhằm bảo vệ lợi ích của doanh nghiệp. Ông có thể cho biết cụ thể hơn công tác này?
Ông Chu Thắng Trung: Trước những tác động của các biện pháp phòng vệ thương mại, Cục Phòng vệ thương mại xác định luôn đồng hành với doanh nghiệp trong quá trình xử lý các vụ điều tra phòng vệ thương mại ở nước ngoài.
Trước hết, doanh nghiệp là đối tượng tham gia trực tiếp vào quá trình điều tra vụ việc, vì vậy, việc đầu tiên quan trọng của chúng tôi là tuyên truyền, phổ biến về các chính sách pháp luật phòng vệ thương mại, cũng như chia sẻ kinh nghiệm về xử lý phòng vệ thương mại.
Thứ hai, khi có một vụ việc nào đó xảy ra, chúng tôi cũng sẽ có những tư vấn cụ thể với doanh nghiệp để hướng dẫn doanh nghiệp biết, tiến hành thực hiện, để tham gia một cách chủ động, tích cực vào vụ việc điều tra, cung cấp những thông tin chính xác nhất, làm sao kết quả của vụ việc không ảnh hưởng hoặc là ảnh hưởng không đáng kể đến hoạt động sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp.
Thứ ba, trong quá trình điều tra chúng tôi cũng theo dõi, theo dõi sát diễn biến của từng vụ việc để nếu như mà các quy trình, thủ tục và các hoạt động điều tra của các cơ quan điều tra nước ngoài có những vấn đề gì vi phạm với các cam kết quốc tế, Cục Phòng vệ thương mại sẽ tư vấn, tham mưu cho Bộ Công Thương trao đổi với đối tác để tìm ra những giải pháp phù hợp nhất.
Cuối cùng, nguyên tắc của các biện pháp phòng vệ thương mại đó là phải tuân thủ theo các quy định của Tổ chức Thương mại thế giới (WTO), vì thế trong trường hợp phát hiện có dấu hiệu vi phạm, chúng tôi sẵn sàng sử dụng các cơ chế giải quyết tranh chấp trong khuôn khổ WTO để bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của doanh nghiệp.
Trong thời gian gần đây chúng ta cũng đã đẩy mạnh công tác dự báo và cảnh báo thông qua việc thu thập các dữ liệu thống kê về xuất nhập khẩu, về các biện pháp phòng vệ thương mại mà trên thế giới đang áp dụng, đang điều tra. Chúng tôi cũng xây dựng hệ thống cảnh báo sớm để theo dõi, đánh giá, đưa ra cảnh báo đối với những mặt hàng có khả năng bị nước ngoài tiến hành điều tra. Trên cơ sở đó cách tiếp cận sớm nhất đến các doanh nghiệp để làm sao tạo ra sự chủ động cho các doanh nghiệp và các hiệp hội trong việc xử lý các vụ việc.
Đến nay, hệ thống cảnh báo số của chúng tôi cũng đã theo dõi khoảng trên 300 mặt hàng xuất khẩu sang hầu hết các thị trường có tần suất điều tra phòng vệ thương mại nhiều trên thế giới, cũng như là nhiều đối với hàng hóa xuất khẩu của Việt Nam, như: Hoa Kỳ, EU, Canada, Mexico, Ấn Độ, các nước ASEAN. Trên cơ sở đó đồng thời định kỳ chúng tôi đưa ra cảnh báo đối với cả một danh sách khoảng tầm 20 - 30 mặt hàng xuất khẩu sang các thị trường.
Về cơ bản, những cảnh báo mà chúng tôi thông tin đến các hiệp hội, các doanh nghiệp trong các ngành hàng đều có rủi ro về điều tra. Trong nhiều các vụ việc như điều tra liên quan đến sản phẩm gỗ, hoặc là với một số sản phẩm thép những cảnh báo và dự báo là tương đối chính xác, giúp cho doanh nghiệp có thời gian dài hơn để chuẩn bị, nắm rõ hơn những quy định, những quy trình, thủ tục.
Doanh nghiệp cũng đã có sự chủ động, tích cực tham gia ngay từ đầu và đưa đến kết quả cuối cùng, tránh bị những phán quyết mang tính chất áp đặt và chủ quan của cơ quan điều tra nước ngoài. Đơn cử, một số vụ việc liên quan đến thép, gỗ theo chúng tôi đánh giá là tương đối là tích cực.
Doanh nghiệp xuất khẩu cần chủ động ứng phó với xu hướng điều tra phòng vệ thương mại. Ảnh minh họa
Cảnh báo có trọng tâm, trọng điểm đến từng doanh nghiệp
- Xu hướng điều tra phòng vệ thương mại dự báo không chỉ gia tăng về số lượng mà còn phức tạp hơn về phạm vi và cách thức, vậy ông có thể đưa ra các khuyến nghị tới doanh nghiệp, hiệp hội ngành hàng để không bị loại khỏi cuộc chơi xuất khẩu toàn cầu?
Ông Chu Thắng Trung: Theo chúng tôi đánh giá, xu hướng điều tra phòng vệ thương mại của các quốc gia trên thế giới sẽ còn tiếp tục và thậm chí là với tần suất sẽ còn nhiều hơn. Bởi thực tế như chúng ta thấy, bối cảnh kinh tế thương mại toàn cầu đang xen phức tạp, giữa một bên là xu hướng tự do hóa, thuận lợi hóa và duy trì giảm thiểu những rào cản đối với cả thương mại. Nhưng cùng với đó cũng đang tiếp tục có xu hướng bảo vệ các ngành sản xuất trong nước trước sự cạnh tranh cửa hàng nhập khẩu.
Với những chính sách, biện pháp của các nước như vậy rất dễ dàng tạo ra một tác động dây chuyền và đưa đến việc không chỉ một quốc gia mà nhiều quốc gia sẽ tận dụng các biện pháp hạn chế thương mại, trong đó có biện pháp phòng vệ thương mại để bảo vệ các ngành sản xuất của mình. Trong khi, như tôi cũng đã đề cập, hoạt động xuất nhập khẩu của chúng ta đang tăng trưởng rất tốt, đồng nghĩa rủi ro bị điều tra phòng vệ thương mại đối với cả một bộ phận các doanh nghiệp sản xuất xuất khẩu cũng sẽ lớn hơn trước đây.
Do vậy, có rất nhiều biện pháp doanh nghiệp cần phải thực hiện, cụ thể:
Thứ nhất, đối với mỗi doanh nghiệp phải đánh giá cụ thể về rủi ro phòng vệ thương mại của các mặt hàng, sản phẩm doanh nghiệp đang sản xuất đang xuất khẩu sang các thị trường.
Thứ hai, doanh nghiệp cần phải tiếp tục nắm rõ hơn những quy định liên quan đến hoạt động xuất nhập khẩu, những quy định liên quan đến phòng vệ thương mại, quy định về những điều kiện, về những quy chuẩn chất lượng của thị trường nhập khẩu để có sự chủ động hơn trong quá trình hoạt động sản xuất kinh doanh xuất khẩu của mình.
Thứ ba, nếu như xảy vụ việc điều tra phải hết sức bình tĩnh và có liên hệ với các cơ quan chức năng, Cục Phòng vệ thương mại để chúng tôi có thể hướng dẫn, trao đổi, chia sẻ những kinh nghiệm. Qua đó, có thể giúp doanh nghiệp có thể vững tin hơn, yên tâm hơn, chủ động hơn trong quá trình xử lý các vụ việc, phòng vệ thương mại.
Cuối cùng, bản thân doanh nghiệp cũng cần phải tiếp tục tăng cường hệ thống quản trị doanh nghiệp, tăng cường số hóa, tăng cường theo dõi các chứng từ, dữ liệu sản xuất để làm sao các thông tin rõ ràng, minh bạch nhất và có căn cứ để giải trình của cơ quan điều tra khi các vụ việc điều tra xảy ra. Đồng thời cần tích cực hơn nữa trong việc gia tăng hàm lượng giá trị gia tăng trong sản phẩm để tránh những vấn đề mới phát sinh trong điều tra hiện nay chống chống lẩn tránh thuế, hay điều tra về chuỗi cung ứng.
- Thời gian tới, Cục Phòng vệ thương mại sẽ tiếp tục kích hoạt những biện pháp nào để vừa giúp doanh nghiệp “vượt bão” phòng vệ, vừa tạo dư địa tăng trưởng bền vững cho hàng hóa Việt Nam trên thị trường quốc tế?
Ông Chu Thắng Trung: Cục Phòng vệ thương mại đã tham mưu, xây dựng trình Chính phủ ban hành Nghị định số 86/2025/NĐ-CP, quy định chi tiết một số điều của Luật Quản lý ngoại thương liên quan đến các biện pháp phòng vệ thương mại. Nghị định số 86/2025/NĐ-CP là bước tiến mới thay thế Nghị định số 10/2018/NĐ-CP, với mục tiêu khắc phục những hạn chế trong quá trình thực thi trước đây và đáp ứng yêu cầu thực tiễn trong bối cảnh hội nhập quốc tế ngày càng sâu rộng.
Trên những cơ sở pháp lý vững chắc như vậy trong thời gian tới Cục Phòng vệ thương mại sẽ tiếp tục xây dựng một hệ thống cảnh báo sớm phát triển hơn nữa, đa tầng hơn nữa. Đồng thời, công tác cảnh báo có trọng tâm, trọng điểm không chỉ đối với từng sản phẩm, ngành hàng mà còn đến từng doanh nghiệp, làm sao để giảm thiểu nhất về rủi ro đối với các doanh nghiệp.
Trong từng vụ việc cụ thể, chúng tôi cũng sẽ tiếp tục hỗ trợ các doanh nghiệp phối hợp với các cơ quan quản lý nhà nước, chính quyền địa phương, thậm chí là tham gia trực tiếp vào các vụ việc điều tra, cung cấp thông tin cho cơ quan điều tra nước ngoài để phản ánh một cách chính xác nhất hoạt động sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp.
Chúng tôi cũng sẽ tiếp tục theo dõi chặt chẽ các vụ việc điều tra, trong những trường hợp cần thiết sẽ có sự can thiệp kịp thời nhằm bảo vệ quyền lợi và lợi ích chính đáng của các doanh nghiệp sản xuất xuất khẩu Việt Nam.
- Xin cảm ơn ông!
Ông Chu Thắng Trung: Khi nước nhập khẩu không sử dụng được biện pháp hoặc hoạt động phòng vệ để hạn chế bớt lượng xuất khẩu của các đối tác đồng thời họ có thể sẽ lại phải tiếp tục vận dụng những biện pháp khác. Vì thế hệ thống cảnh báo sớm cũng như là công tác hỗ trợ doanh nghiệp vẫn sẽ phải tiếp tục duy trì thường xuyên và liên tục.