Giải ngân vốn đầu tư cải thiện song còn hạn chế
Chương trình mục tiêu quốc gia Phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi giai đoạn 2021 - 2030, giai đoạn 1 từ năm 2021 - 2025 (Chương trình 1719) được triển khai với kỳ vọng đẩy mạnh phát triển kinh tế, đảm bảo an sinh xã hội, từng bước thu hẹp khoảng cách về mức sống, thu nhập bình quân của vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi so với bình quân chung của cả nước.
Thời gian qua, Quốc hội, Chính phủ, Thủ tướng và Ban chỉ đạo Trung ương các Chương trình mục tiêu quốc gia giai đoạn 2021 - 2025 đã quan tâm, quyết liệt chỉ đạo các bộ, ngành tháo gỡ khó khăn, vướng mắc, đẩy nhanh tiến độ giải ngân vốn đầu tư công. Nhờ vậy, kết quả giải ngân đã có chuyển biến tích cực. Năm 2023, giải ngân vốn đầu tư công nguồn ngân sách Trung ương đạt 83% kế hoạch, trong khi năm 2022 chỉ đạt 25,6%.
Giai đoạn 2022 - 2025, tổng vốn ngân sách Trung ương đã giao thực hiện Chương trình 1719 đạt khoảng 89,7 nghìn tỷ đồng, tương đương 85,5% kế hoạch vốn được duyệt. Trong đó, vốn đầu tư phát triển là 49,1 nghìn tỷ, vốn sự nghiệp gần 40,6 nghìn tỷ.
Hạ tầng vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi từng bước được đầu tư, nâng cấp. Ảnh: Thu Sao
Số liệu từ Bộ Tài chính cho thấy, kết quả giải ngân vốn ngân sách Trung ương đã phân bổ thực hiện chương trình giai đoạn 2022 - 2024 đạt xấp xỉ 48 nghìn tỷ, tương đương 72,6%. Riêng vốn đầu tư gần 30 nghìn tỷ, vốn sự nghiệp hơn 18 nghìn tỷ.
Năm nay, ước tính đến ngày 30/6, giải ngân vốn đầu tư công (bao gồm vốn kéo dài từ các năm trước chuyển sang) đạt khoảng 5,3 nghìn tỷ, tương đương 36% kế hoạch. Giải ngân vốn sự nghiệp nguồn ngân sách Trung ương (tính cả kinh phí chuyển nguồn từ các năm trước) đến hết ngày 31/5 mới đạt 2,3 nghìn tỷ, tương đương 13,5% kế hoạch.
Cùng với đó, theo tổng hợp báo cáo của các địa phương, đến hết năm 2024, tổng ngân sách địa phương giải ngân cho Chương trình 1719 đạt hơn 9 nghìn tỷ đồng. Trong đó, vốn đầu tư khoảng 7,6 nghìn tỷ, vốn sự nghiệp hơn 1,4 nghìn tỷ.
Là một trong nhưng địa phương đạt tỷ kệ giải ngân Chương trình 1719 ở mức khá, bà Vũ Thị Hương, Giám đốc Sở Dân tộc và Tôn giáo tỉnh Thanh Hóa cho biêt, tính đến ngày 30/4/2025, địa phương đã giải ngân được hơn 1,5 nghìn tỷ đồng, đạt 70,49% số vốn được Trung ương giao tổ chức thực hiện chương trình. Trong đó, giải ngân vốn đầu tư phát triển đạt 943,1 tỷ đồng (80,15% kế hoạch) và 625,7 tỷ đồng vốn sự nghiệp (59,67% kế hoạch).
Để đạt được kết quả trên, bà Hương cho rằng, đó là sự vào cuộc quyết liệt của cả hệ thống chính trị trong tỉnh. Theo đó, ngay sau khi Trung ương phê duyệt chương trình, tỉnh Thanh Hóa đã thành lập Ban Chỉ đạo thực hiện các Chương trình mục tiêu quốc gia từ tỉnh đến cơ sở, do bí thư cấp ủy trực tiếp làm trưởng ban chỉ đạo (khác với nhiều địa phương là do đồng chí chủ tịch UBND các cấp làm trưởng ban chỉ đạo). "Qua thực tế, để thực hiện hiệu quả các chương trình mục tiêu quốc gia không chỉ là nhiệm vụ riêng từ phía chính quyền mà cần huy động cả hệ thống chính trị vào cuộc. Do vậy, việc đồng chí bí thư cấp ủy làm trưởng ban chỉ đạo đã tạo tính thống nhất cao trong lãnh đạo, chỉ đạo, tạo sự xuyên suốt trong thực hiện các nhiệm vụ liên quan", bà Hương khẳng định.
Với nhiều cố gắng, nỗ lực trong tổ chức thực hiện, đến hết năm 2024, tỉnh Thanh Hóa đã cơ bản hoàn thành các mục tiêu, chỉ tiêu của Chương trình 1719. Qua đó đã góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội, cải thiện và nâng cao thu nhập cho người dân vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi. Năm 2024, tỷ lệ hộ nghèo vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi giảm còn 8,6% (giảm 6,73% so với năm 2023); thu nhập bình quân đạt 44,39 triệu đồng/người/năm...
Chương trình 1719 được triển khai nhằm thu hẹp dần khoảng cách về mức sống, thu nhập bình quân của vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi so với bình quân chung của cả nước. Ảnh: Thảo Anh
Từ thực tế giải ngân có thể thấy, việc phân bổ vốn đã đảm bảo ưu tiên tập trung đầu tư hỗ trợ những nơi khó khăn hơn, tạo chuyển biến rõ rệt trong việc thực hiện chính sách hỗ trợ đồng bộ hạ tầng kinh tế - xã hội cấp xã, thôn vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi. Tuy nhiên, kết quả này chủ yếu ghi nhận ở vốn đầu tư phát triển, còn vốn sự nghiệp vẫn ở mức thấp, gây khó khăn trong việc thực hiện đồng bộ các mục tiêu của chương trình.
Nhiều vướng mắc cản trở khả năng hấp thụ và giải ngân
Trước thực trạng vốn đầu tư phát triển giải ngân khả quan nhưng vốn sự nghiệp ì ạch, Ban chỉ đạo Trung ương các Chương trình mục tiêu quốc gia giai đoạn 2021 - 2025 đã chỉ ra nhiều nguyên nhân.
Theo đó, đối tượng thụ hưởng một số chính sách hỗ trợ đầu tư từ Chương trình 1719 có xu hướng thu hẹp so với nhu cầu vốn đã được dự tính ở thời điểm xây dựng kế hoạch giai đoạn. Cụ thể, các tiêu chí xác định số hộ nghèo, hộ cận nghèo, tỷ lệ hộ nghèo, xã đặc biệt khó khăn được áp dụng từ năm 2020, 2021 để phân bổ vốn cho cả giai đoạn 2022 - 2025 không còn phù hợp với thực tế. Điều này khiến khả năng hấp thụ và giải ngân số vốn được giao gặp thách thức.
Từ địa phương, bà Hương cho biết, hiện tại, tiêu chí phân định vùng chưa hợp lý, còn nhiều bất cập, dẫn đến việc nhiều xã, thôn, bản trên địa bàn tỉnh Thanh Hóa không còn thuộc diện đặc biệt khó khăn, trong khi điều kiện kinh tế - xã hội vẫn còn đặc biệt khó khăn.
Nhiều vướng mắc cản trở khả năng hấp thụ và giải ngân vốn đầu tư công vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi. Ảnh: Nguyễn Xuân
Ngoài ra, một số quy định về đối tượng thuộc các xã đã đạt chuẩn nông thôn mới không tiếp tục được hỗ trợ từ các Chương trình mục tiêu quốc gia đã làm thu hẹp phạm vi thụ hưởng. Mức hỗ trợ thực hiện một số nội dung như tiền ăn cho đối tượng đào tạo nghề hay phát triển sản xuất theo quy định hiện hành còn thấp, chưa đủ sức thu hút, khuyến khích các đối tượng tham gia.
Cùng với đó, cơ chế phân bổ nguồn lực của Chương trình 1719 được xây dựng chung cho tất cả các địa phương, trong khi điều kiện tự nhiên, kinh tế - xã hội mỗi vùng miền khác nhau, dẫn đến nhiều địa phương gặp khó khăn trong quá trình triển khai. Công tác chuẩn bị đầu tư tại một số nơi còn bất cập, thiếu sát thực tế, phải trình cấp có thẩm quyền điều chỉnh, sửa đổi nhiều lần, ảnh hưởng trực tiếp đến tiến độ thực hiện và giải ngân, nhất là đối với vốn sự nghiệp.
Một số nội dung của Chương trình 1719 cũng triển khai chậm do vướng mắc trong quy định, hướng dẫn về cơ chế, chính sách. Đơn cử như nội dung nhân rộng mô hình tiết kiệm và tín dụng tự quản để tăng cường tiếp cận tín dụng hay hỗ trợ đầu tư có thu hồi vốn theo hộ hoặc cộng đồng đều cần xây dựng hồ sơ trình cấp có thẩm quyền cho phép điều chỉnh, bổ sung nhằm phù hợp với điều kiện thực tiễn và đạt mục tiêu Quốc hội giao.
Những khó khăn, vướng mắc này nếu không được tháo gỡ kịp thời sẽ tiếp tục cản trở khả năng hấp thụ và giải ngân vốn, đặc biệt là vốn sự nghiệp, làm chậm tiến độ thực hiện các mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội ở vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi.
Báo cáo của Ban Chỉ đạo Trung ương các chương trình mục tiêu quốc gia giai đoạn 2021 - 2025 cho thấy, tính đến tháng 3/2025, thu nhập bình quân của đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi đạt 43,4 triệu đồng/người/năm, tăng 3,1 lần so với năm 2020. Dự kiến hết năm 2025 đạt 45,9 triệu đồng tăng 3,3 lần so năm 2020 (mục tiêu của Chương trình 1719 đặt ra đến năm 2025 là tăng trên 2 lần so năm 2020).