Điều kiện tiên quyết để hiện thực hóa công nghiệp 4.0 và thương mại số
Để hiện thực hóa khát vọng trở thành nước công nghiệp theo hướng hiện đại vào năm 2030 và nước phát triển, thu nhập cao vào năm 2045, Việt Nam cần phát triển mạnh mẽ các ngành kinh tế mới, các lĩnh vực mũi nhọn dựa trên nền tảng khoa học công nghệ và đổi mới sáng tạo. Đây là yêu cầu tất yếu và cấp bách, đòi hỏi một lực lượng nhân lực chất lượng cao, có khả năng thích ứng nhanh và tư duy đổi mới sáng tạo.
Thế giới đang chứng kiến sự dịch chuyển mạnh mẽ từ mô hình kinh tế truyền thống sang kinh tế số, kinh tế xanh, kinh tế tuần hoàn, kinh tế tri thức. Sự phát triển vượt bậc của các công nghệ như trí tuệ nhân tạo (AI), dữ liệu lớn (Big Data), Internet vạn vật (IoT), blockchain, robot tự động hóa hay công nghệ sinh học đang định hình lại cấu trúc kinh tế toàn cầu.
GS.Tiến sĩ khoa học Nguyễn Đình Đức (Đại học Công nghệ - Đại học Quốc gia Hà Nội) nhấn mạnh: “Kinh tế số yêu cầu nguồn nhân lực có năng lực số toàn diện như thành thạo công cụ làm việc trực tuyến, phân tích dữ liệu, lập trình, thương mại điện tử, an ninh mạng, có tư duy đổi mới và khả năng thích ứng nhanh".
Trong khi đó, kinh tế xanh và tuần hoàn lại đòi hỏi nhân lực am hiểu về khoa học môi trường, quản lý tài nguyên, công nghệ tái chế, năng lượng tái tạo; có thể thiết kế mô hình sản xuất, tiêu dùng bền vững, giảm phát thải carbon.
Kinh tế xanh và tuần hoàn lại đòi hỏi nhân lực am hiểu về khoa học môi trường, quản lý tài nguyên, công nghệ tái chế, năng lượng tái tạo...
Điều này đồng nghĩa, nhân lực trong giai đoạn mới phải có khả năng liên ngành, kết hợp kỹ thuật, quản trị và chính sách để tham gia sâu vào chuỗi giá trị toàn cầu.
Trong bối cảnh đó, Bộ Công Thương đã thể hiện vai trò tiên phong trong xây dựng chính sách đào tạo, phát triển nguồn nhân lực, coi đây là chìa khóa để hiện thực hóa khát vọng công nghiệp hóa hiện đại.
Ngay từ năm 2021, Bộ đã ban hành Kế hoạch chuyển đổi số ngành Công Thương đến 2025, định hướng đến 2030, trong đó đào tạo nhân lực số được coi là một trong ba trụ cột chiến lược. Bộ trưởng Nguyễn Hồng Diên nhiều lần nhấn mạnh, phát triển nhân lực chất lượng cao là điều kiện tiên quyết để hiện thực hóa công nghiệp 4.0 và thương mại số.
Đặc biệt, tháng 8/2023, Bộ đã phê duyệt Đề án phát triển nguồn nhân lực ngành Công Thương trong kỷ nguyên 4.0, với các trọng tâm: Xây dựng khung năng lực số và khung năng lực xanh cho nhân lực ngành. Liên kết với các tập đoàn quốc tế để chuyển giao công nghệ đào tạo. Đầu tư phòng thí nghiệm ảo, hệ thống mô phỏng, dữ liệu mở cho giảng dạy và nghiên cứu. Phát triển cơ chế hợp tác ba bên: Nhà nước - nhà trường - doanh nghiệp, bảo đảm đào tạo gắn với nhu cầu thực tiễn.
Xây dựng khung năng lực, tạo "vườn ươm" nhân lực số
Nhờ định hướng này, nhiều trường đại học, cao đẳng trực thuộc Bộ đã chủ động số hóa hoạt động đào tạo, góp phần tạo dựng “vườn ươm” nhân lực số, xanh cho đất nước.
Cụ thể, tại Đại học Công nghiệp Hà Nội, hiện trường đã triển khai hệ thống Smart Campus, quản trị toàn diện bằng dữ liệu lớn, giảng dạy trực tuyến trên nền tảng LMS, thí nghiệm ảo cho các ngành cơ khí, điện tử. Đặc biệt, trường đã hợp tác với Tập đoàn Samsung trong đào tạo kỹ sư bán dẫn, giúp sinh viên tiếp cận công nghệ vi mạch tiên tiến ngay từ ghế nhà trường.
Tại Đại học Điện lực Hà Nội đã đưa AI và IoT vào giảng dạy, xây dựng phòng thí nghiệm mô phỏng lưới điện thông minh. Sinh viên được thực hành trong môi trường gần như thật, đáp ứng yêu cầu của quá trình chuyển đổi năng lượng xanh.
Còn tại Trường Cao đẳng Công nghiệp Thái Nguyên đã ứng dụng CAD/CAM và in 3D trong đào tạo nghề cơ khí, điện tử. Đồng thời, nhà trường đã hợp tác với doanh nghiệp Nhật Bản triển khai chương trình đào tạo kỹ sư thực hành theo mô hình KOSEN, gắn đào tạo với sản xuất.
Đối với Trường Cao đẳng Kỹ thuật Công nghiệp Bắc Giang đã ứng dụng VR/AR trong đào tạo ngành ô tô và điện tử. Sinh viên có thể mô phỏng, kiểm tra, sửa chữa thiết bị trong môi trường ảo trước khi thao tác trực tiếp, giảm chi phí và rủi ro.
Nền kinh tế mới với ba trụ cột số–xanh–tuần hoàn đang mở ra cơ hội vàng. Để tận dụng, yếu tố quyết định chính là nguồn nhân lực chất lượng cao, thích ứng nhanh, sáng tạo
Theo Hiệp hội các trường cao đẳng nghề nghiệp, đến nay đã có nhiều cơ sở đào tạo cả nước đã triển khai bài giảng số hóa, cấp chứng nhận khung năng lực số chuẩn châu Âu cho giảng viên, thí điểm AI trong tuyển sinh và đánh giá học tập. Đây là bước tiến quan trọng trong nâng cao chất lượng đào tạo, giúp sinh viên sẵn sàng hội nhập thị trường lao động toàn cầu.
Khảo sát của Đại học Quốc gia TP.Hồ Chí Minh tại hơn 1.700 doanh nghiệp ở TP.Hồ Chí Minh, Đồng Nai cho thấy, nhu cầu nhân lực tập trung cao nhất ở lĩnh vực kỹ thuật, công nghệ, sản xuất chế biến và công nghệ thông tin. Tuy nhiên, riêng công nghệ thông tin hiện thiếu khoảng 200.000 nhân lực, trong khi tỷ lệ sinh viên tốt nghiệp đáp ứng ngay yêu cầu công việc chỉ đạt khoảng 30%.
Trước thực tế này, các chuyên gia đề xuất cần mở rộng chính sách đào tạo: hỗ trợ trường nghề, cao đẳng đầu tư hạ tầng số, đào tạo lại giảng viên. Khuyến khích đào tạo kép đó là học tại trường, thực tập hưởng lương tại doanh nghiệp. Thành lập Quỹ nhân lực 4.0, do Bộ Công Thương và hiệp hội ngành nghề quản lý, tài trợ sinh viên công nghệ, năng lượng, vật liệu mới. Chính sách hút nhân tài quốc tế là các chuyên gia Việt kiều, nhà khoa học nước ngoài tham gia đào tạo, nghiên cứu, sản xuất công nghệ cao tại Việt Nam.
Nền kinh tế mới với ba trụ cột số – xanh – tuần hoàn đang mở ra cơ hội vàng cho Việt Nam. Tuy nhiên, để tận dụng, yếu tố quyết định chính là nguồn nhân lực chất lượng cao, thích ứng nhanh, sáng tạo. Với tầm nhìn chiến lược của Bộ Công Thương, cùng sự vào cuộc của các cơ sở đào tạo và doanh nghiệp, Việt Nam đang xây dựng nền tảng vững chắc cho phát triển nguồn nhân lực thế hệ mới. Đây chính là “chìa khóa vàng” để không bỏ lỡ cơ hội, đưa đất nước tiến vững chắc tới mục tiêu trở thành quốc gia phát triển, thu nhập cao vào năm 2045.