Chương trình Mỗi xã một sản phẩm OCOP đã trở thành động lực quan trọng trong xây dựng nông thôn mới và phát triển kinh tế nông thôn ở Thanh Hóa. Hiện địa phương này đã có hàng trăm sản phẩm đặc trưng được công nhận, góp phần nâng cao thu nhập, gìn giữ giá trị văn hóa địa phương.
Tuy nhiên, trong bối cảnh chính quyền địa phương hai cấp chính thức vận hành từ ngày 1/7/2025, việc triển khai chương trình OCOP, đặc biệt là công tác đánh giá, công nhận sản phẩm đang đòi hỏi sự tham gia sâu sát, chủ động hơn nữa từ chính cấp xã, nơi khởi nguồn của chương trình.
Phân cấp mới – trách nhiệm mới
Theo Quyết định số 1489/QĐ-TTg ngày 6/7/2025 sửa đổi Quyết định số 148/QĐ-TTg phê duyệt Bộ tiêu chí và quy trình đánh giá, phân hạng sản phẩm OCOP, cơ chế đánh giá, phân hạng sản phẩm được điều chỉnh rõ hơn: UBND cấp tỉnh chịu trách nhiệm công nhận sản phẩm OCOP 3 sao, 4 sao; cấp trung ương đánh giá và công nhận sản phẩm 5 sao.
Với quy định mới, vai trò của cấp xã trong thẩm định, đánh giá một số tiêu chí để công nhận sản phẩm OCOP là hết sức quan trọng
Dù không trực tiếp được quyền công nhận, song UBND cấp xã được xác định giữ vai trò nền tảng trong quy trình đánh giá. Cụ thể, cấp xã sẽ có trách nhiệm tổ chức đánh giá một số nội dung của Hồ sơ sản phẩm đăng ký tham gia đánh giá sản phẩm OCOP, bao gồm các tiêu chí sau: nguồn gốc sản phẩm/nguyên liệu địa phương, sử dụng lao động địa phương; nguồn gốc ý tưởng sản phẩm; bản sắc/trí tuệ địa phương; căn cứ vào điều kiện và đặc điểm thực tế của địa phương.
Chủ tịch UBND cấp xã tổ chức họp với các bộ phận liên quan để lấy ý kiến về các nội dung đánh giá, sau đó ban hành Báo cáo đánh giá của UBND cấp xã về các tiêu chí trên. Tiếp nhận, kiểm tra thể thức hồ sơ do các chủ thể đăng ký và có văn bản đề nghị UBND cấp tỉnh đánh giá, phân hạng các sản phẩm trên địa bàn xã.
Đây là những chỉ tiêu mang tính định tính, phản ánh “linh hồn” của sản phẩm, mà chỉ chính quyền cơ sở mới có thể nắm bắt đầy đủ.
Thanh Hóa là một trong số những địa phương có số lượng, sự đa dạng về sản phẩm OCOP nhiều nhất trong cả nước
Bên cạnh đó, xã có nhiệm vụ hỗ trợ, hướng dẫn chủ thể OCOP trong quá trình hoàn thiện hồ sơ, cung cấp thông tin minh chứng, kết nối với cơ quan chuyên môn cấp trên. Nói cách khác, cấp xã chính là “cầu nối đầu tiên” giúp sản phẩm địa phương đủ điều kiện bước vào quy trình đánh giá cấp tỉnh.
Trên thực tế, việc chuyển đổi mô hình chính quyền hai cấp tại Thanh Hóa thời gian qua đã phần nào khiến chương trình OCOP có phần bị gián đoạn. Nhiều xã sau khi sáp nhập, thành lập mới phải tập trung ổn định tổ chức, kiện toàn nhân sự, nên chưa dành nguồn lực tương xứng cho công tác OCOP.
Cần nâng cao vai trò cấp xã
Theo thống kê của Văn phòng điều phối chương trình xây dựng Nông thôn mới tỉnh Thanh Hóa, Hiện nay, Thanh Hóa là một trong những địa phương đứng tốp đầu cả nước về số lượng sản phẩm OCOP được công nhận. Toàn tỉnh có 661 sản phẩm OCOP từ 3 sao trở lên. Trong đó, có 2 sản phẩm OCOP 5 sao, 59 sản phẩm 4 sao và 600 sản phẩm 3 sao
Tuy nhiên, trong năm 2025, số lượng sản phẩm đăng ký mới và đánh giá lại vẫn ở mức khiêm tốn, chỉ vài chục sản phẩm trong 9 tháng đầu năm.
Cấp xã cần phải nâng cao vai trò, trách nhiệm của mình trong một số khâu hoàn thiện hồ sơ để công nhận sản phẩm OCOP
Cụ thể, 9 tháng năm 2025, các địa phương trên địa bàn tỉnh đã thực hiện đánh giá công nhận thêm 56 sản phẩm OCOP; một số sản phẩm OCOP tham gia đánh giá lại và nâng hạng sao. Dự kiến từ nay đến hết năm 2025, Hội đồng đánh giá, phân hạng sản phẩm OCOP cấp tỉnh sẽ thực hiện ít nhất một đợt đánh giá sản phẩm OCOP để hoàn thành kế hoạch phát triển mới sản phẩm OCOP năm 2025.
Điều này cho thấy, dù tiềm năng rất lớn, nhưng nhiều xã vẫn chưa thực sự quan tâm đến các sản phẩm OCOP. Đáng chú ý, sự chênh lệch về năng lực giữa các xã cũng ảnh hưởng không nhỏ.
Các xã vùng đồng bằng, ven đô có cán bộ chuyên môn vững, nhận thức tốt, triển khai OCOP hiệu quả hơn; trong khi ở vùng miền núi, do thiếu nhân lực, thiếu chuyên môn và nguồn lực hỗ trợ, nên công tác hướng dẫn, xác minh, giám sát sản phẩm còn nhiều hạn chế.
Theo ông Dương Văn Giang, Phó chánh Văn phòng điều phối Chương trình xây dựng Nông thôn mới tỉnh Thanh Hóa, để không làm gián đoạn chương trình, sau ngày 1/7, đơn vị đã tập trung bám sát cơ sở để nắm bắt những khó khăn, tồn tại khi triển khai chương trình trong tình hình mới.
Đồng thời chủ động phối hợp với các xã để rà soát những sản phẩm tiềm năng cũng như công tác duy trì sản xuất những sản phẩm đã được công nhận, từ đó tổng hợp để tham mưu cấp tỉnh và Trung ương ban hành chính sách chung cho phát triển chương trình giai đoạn 2026-2030.
Thanh Hóa đang triển khai nhiều giải pháp để phát triển các sản phẩm OCOP theo đúng kế hoạch
Cũng theo ông Dương Văn Giang, gần đây, Văn phòng điều phối Chương trình xây dựng Nông thôn mới tỉnh đã và đang yêu cầu các xã mới đăng ký thêm sản phẩm OCOP trong những tháng cuối năm để tập trung phấn đấu hoàn thiện các tiêu chuẩn quy định, đồng thời rà soát tiềm năng và khả năng sẵn có để dự kiến có danh sách những sản phẩm cho giai đoạn 2026-2030.
Dự kiến trong quý 4/2025, đơn vị sẽ tham mưu Hội đồng đánh giá, phân hạng sản phẩm OCOP tỉnh tổ chức hội nghị xét duyệt cho khoảng 20 sản phẩm của 19 xã mới trong tỉnh.
Chương trình OCOP không chỉ là câu chuyện của sản phẩm, mà còn là phép thử năng lực quản trị và tinh thần chủ động của chính quyền cơ sở. Khi cấp xã thực sự vào cuộc, coi việc hỗ trợ, thẩm định, định hướng sản phẩm là nhiệm vụ thường xuyên, chương trình sẽ phát triển bền vững và lan tỏa sâu rộng hơn. Bên cạnh đó, phát huy vai trò cấp xã trong thẩm định, phát triển các sản phẩm OCOP không chỉ là yêu cầu mà còn là chìa khóa để chương trình OCOP ở Thanh Hóa tiếp tục đi xa, đi vững, trở thành động lực cho phát triển nông thôn mới kiểu mẫu trong giai đoạn tới.