Thách thức từ các thị trường lớn
Trao đổi với phóng viên Báo Công Thương, ông Đặng Phúc Nguyên - Tổng thư ký Hiệp hội Rau quả Việt Nam cho biết, trước năm 2022, Trung Quốc là thị trường chủ lực, chiếm tới 80 - 90% sản lượng thanh long xuất khẩu của nước ta. Nhờ vị trí địa lý gần gũi, chi phí vận chuyển thấp và thị hiếu tiêu dùng tương đồng, thanh long Việt Nam từng gần như “nắm chắc” ưu thế tại thị trường này.
Thế nhưng, cục diện đã thay đổi nhanh chóng chỉ trong vài năm gần đây, khi Trung Quốc mở rộng diện tích trồng lên tới 60.000 - 70.000 ha. Với quy mô này, họ dần chủ động được nguồn cung và tạo áp lực cạnh tranh trực tiếp đối với sản phẩm từ Việt Nam. Hệ quả là kim ngạch xuất khẩu thanh long giảm mạnh, từ hơn 1 tỷ USD/năm xuống chỉ còn khoảng 500 triệu USD.
Ông Đặng Phúc Nguyên – Tổng Thư ký Hiệp hội Rau quả Việt Nam.
Không dừng lại ở đó, Ấn Độ - một thị trường mới nổi mà ngành thanh long Việt Nam từng kỳ vọng, cũng đã nhanh chóng bắt kịp xu thế. Quốc gia này đã phát triển diện tích trồng lên tới khoảng 50.000 ha và được dự báo trong vài năm tới sẽ đủ khả năng tự chủ sản lượng trong nước. Khi đó, nhu cầu nhập khẩu từ Việt Nam sẽ bị thu hẹp đáng kể. Ông Nguyên nhận định: “Khi nhiều quốc gia cùng phát triển vùng trồng, lợi thế gần như ‘độc quyền’ trước đây của thanh long Việt Nam đã không còn. Chúng ta buộc phải thay đổi để thích ứng, nếu không sẽ mất thị trường.”
Ngành thanh long đang đứng trước thách thức về nội lực. Sản phẩm từ quả chế biến hiện còn chiếm tỷ trọng nhỏ, chưa thể bù đắp khi xuất khẩu quả tươi gặp khó. Một số doanh nghiệp đã tiên phong thử nghiệm sấy khô hay đông lạnh, tuy nhiên quy mô sản xuất vẫn còn nhỏ lẻ, kênh phân phối chưa rộng.
Trước bối cảnh này, ông Nguyên nhấn mạnh: “Chúng ta phải tuyệt đối giữ gìn chất lượng và tuân thủ chặt chẽ quy định của các nước nhập khẩu. Càng cạnh tranh thì càng phải nâng cao chất lượng, từ quy trình sản xuất, mẫu mã cho tới bao bì. Nếu buông lỏng, chúng ta sẽ mất hết những gì đã gây dựng.”
Ông cũng cho rằng bài học rút ra từ sự sụt giảm kim ngạch trong hai năm qua là ngành phải thay đổi tư duy: không thể chỉ dựa vào sản lượng và lợi thế tự nhiên, mà cần hướng tới sản xuất chuyên nghiệp, hiện đại, bảo đảm truy xuất nguồn gốc và đáp ứng đầy đủ tiêu chuẩn của từng thị trường.
Hướng đi bền vững cho tương lai
Dù đã lùi xuống vị trí thứ hai sau sầu riêng, thanh long Việt Nam vẫn duy trì kim ngạch xuất khẩu khoảng nửa tỷ USD mỗi năm, một con số không nhỏ, khẳng định vai trò quan trọng trong cơ cấu nông sản xuất khẩu của cả nước. Với lợi thế về diện tích trồng lớn, kinh nghiệm sản xuất lâu năm và khả năng thích ứng nhanh của người nông dân, ngành thanh long vẫn còn nhiều cơ hội để phát triển nếu được tổ chức lại theo hướng hiện đại, bài bản và bền vững.
Trên phạm vi toàn cầu, xu hướng tiêu dùng xanh, sạch và bền vững đang ngày càng chiếm ưu thế. Những thị trường khó tính như Liên minh châu Âu, Mỹ, Nhật Bản, Hàn Quốc ngày càng ưa chuộng trái cây nhiệt đới có nguồn gốc minh bạch, đạt các chứng nhận chất lượng quốc tế. Đây chính là cơ hội lớn để thanh long Việt Nam mở rộng thị phần, với điều kiện phải tuân thủ nghiêm ngặt các tiêu chuẩn về an toàn thực phẩm, quy trình sản xuất và truy xuất nguồn gốc.
Thanh long đã khẳng định được vị thế là ngôi sao xuất khẩu nông sản tại Việt Nam.
Song song với đó, chế biến sâu hiện vẫn được coi là hướng đi tất yếu, đồng thời là lĩnh vực có thể nỗ lực phát triển để tận dụng xu hướng thị trường hiện nay và gia tăng giá trị sản phẩm. Việc đa dạng hóa sản phẩm từ thanh long như đồ uống, trái cây sấy, rượu vang, bánh kẹo, mỹ phẩm hay thực phẩm chức năng không chỉ giúp nâng cao giá trị gia tăng mà còn giảm phụ thuộc vào xuất khẩu quả tươi. Thực tế, một số hợp tác xã và doanh nghiệp tại Lâm Đồng đã tiên phong đưa sản phẩm chế biến vào hệ thống siêu thị, tham gia chương trình OCOP, thậm chí thử nghiệm xuất khẩu sang Nhật Bản và Hàn Quốc. Nếu được nhân rộng, đây sẽ mở ra một cánh cửa mới, giúp ngành thanh long củng cố chỗ đứng trên thị trường quốc tế.
Cùng với đó, việc xây dựng vùng nguyên liệu đạt chuẩn và hình thành mối liên kết chặt chẽ giữa nông dân, doanh nghiệp, hiệp hội và gắn liền với thương hiệu quốc gia là nền tảng không thể thiếu. Thực tế nhiều lô hàng vẫn bị ách lại tại cửa khẩu chỉ vì thiếu mã số vùng trồng hoặc chưa đáp ứng quy định kiểm dịch. Đây là bài học đắt giá, nhắc nhở ngành phải chuyên nghiệp và minh bạch hơn trong toàn bộ chuỗi giá trị từ sản xuất đến tiêu thụ.
Việc xây dựng vùng nguyên liệu đạt chuẩn và hình thành mối liên kết chặt chẽ giữa nông dân, doanh nghiệp, hiệp hội và gắn liền với thương hiệu quốc gia là nền tảng quan trọng cho thanh long Lâm Đồng.
Thanh long Việt Nam đang ở ngã rẽ quan trọng, phải đổi mới để giữ sức cạnh tranh, hoặc bị thu hẹp trên thị trường toàn cầu. Trong giai đoạn này, sự phối hợp chặt chẽ giữa nông dân, doanh nghiệp, hiệp hội và chính quyền là yếu tố quyết định.
Khát vọng xây dựng thương hiệu “ngôi sao xuất khẩu” cho thanh long, trong đó có Lâm Đồng, không chỉ là mong muốn của một địa phương mà là mục tiêu chung của cả ngành trái cây Việt Nam. Khi sản xuất theo tiêu chuẩn quốc tế, doanh nghiệp mạnh dạn đầu tư công nghệ chế biến sâu và bảo quản, đồng thời nâng tầm thương hiệu quốc gia, thanh long Việt Nam hoàn toàn có thể lấy lại đà tăng trưởng, khẳng định vị thế và vươn xa hơn trên bản đồ nông sản thế giới.
Trong bối cảnh thế giới ngày càng ưa chuộng tiêu dùng xanh, sạch và bền vững, thanh long Việt Nam có cơ hội trở thành không chỉ một mặt hàng xuất khẩu giá trị mà còn là biểu tượng cho sự chuyển mình của nông sản Việt. Đây là một hành trình dài, đòi hỏi kiên trì và quyết tâm, nhưng chính khát vọng này sẽ giúp thanh long Việt Nam ngày một tỏa sáng và phát triển bền vững.
Theo Sở Công Thương Lâm Đồng, địa phương đã triển khai nhiều giải pháp hỗ trợ doanh nghiệp sản xuất, chế biến và xuất khẩu thanh long. Tỉnh tạo điều kiện cho doanh nghiệp tham gia hội chợ, triển lãm nông sản quốc tế tại châu Á, châu Âu, châu Mỹ để quảng bá sản phẩm, tìm kiếm đối tác và mở rộng thị trường. Đồng thời, các đoàn giao thương theo chương trình xúc tiến thương mại quốc gia cũng được tổ chức thường xuyên, giúp ký kết nhiều hợp đồng xuất khẩu chính ngạch.
Những hoạt động này nằm trong Đề án phát triển bền vững cây thanh long đến năm 2030, hướng tới củng cố thị trường truyền thống và mở rộng sang Nam Á, Trung Đông cùng các nước có FTA với Việt Nam, giảm phụ thuộc và nâng cao sức cạnh tranh toàn cầu. Doanh nghiệp còn được hỗ trợ quảng bá các sản phẩm chế biến sâu tại gian hàng Việt Nam tại hội chợ quốc tế. Đồng thời, tiếp cận thông tin thị trường, rào cản kỹ thuật và xu hướng tiêu dùng để điều chỉnh sản xuất, áp dụng công nghệ bảo quản và đáp ứng tiêu chuẩn xuất khẩu.
Ngoài thương mại, Lâm Đồng còn phát triển du lịch nông nghiệp kết hợp sản phẩm OCOP. Các vườn thanh long trở thành điểm tham quan, trải nghiệm, tạo giá trị cộng hưởng cho sản phẩm, tăng nguồn thu từ du lịch và nâng cao thu nhập cho nông dân.