Thổ Nhĩ Kỳ đẩy mạnh chiến lược điện hạt nhân
Kế hoạch của Thổ Nhĩ Kỳ phát triển tới 5.000 MW công suất điện từ các lò phản ứng mô-đun nhỏ (SMR) đang thu hút sự chú ý của cộng đồng năng lượng quốc tế.
Đây là bước tiếp theo trong chiến lược mở rộng điện hạt nhân của Ankara, sau khi quốc gia này đã triển khai nhà máy Akkuyu, dự án hạt nhân quy mô lớn đầu tiên với tổng công suất khoảng 4.800 MW. Với mục tiêu đạt 20.000 MW điện hạt nhân vào năm 2050, trong đó 5.000 MW đến từ SMR, Thổ Nhĩ Kỳ đang thể hiện tham vọng tham gia sâu hơn vào xu hướng công nghệ hạt nhân thế hệ mới.
Thổ Nhĩ Kỳ phát triển tới 5.000 MW công suất điện từ các lò phản ứng mô-đun nhỏ. Ảnh minh hoạ: Nucnet
Theo các tuyên bố chính thức, SMR được xem là giải pháp chiến lược để giải quyết bài toán nhu cầu điện tăng nhanh, đặc biệt tại các khu công nghiệp và đô thị có tốc độ mở rộng mạnh. SMR cho phép triển khai linh hoạt hơn, chi phí đầu tư phi tập trung và khả năng xây dựng từng mô-đun, giảm áp lực lên hạ tầng truyền tải. Ưu điểm này phù hợp với cấu trúc phân bố dân cư và công nghiệp của Thổ Nhĩ Kỳ.
Bên cạnh mục tiêu mở rộng công suất, SMR còn giúp Thổ Nhĩ Kỳ giảm mức độ phụ thuộc vào nhiên liệu hóa thạch nhập khẩu, một trong những rủi ro lớn đối với an ninh năng lượng quốc gia. Các nguồn khí đốt và dầu mỏ nhập chủ yếu từ Nga, Iran và Azerbaijan khiến cán cân thương mại nhiều năm bị ảnh hưởng bởi biến động giá. Việc bổ sung SMR góp phần đa dạng hóa cơ cấu năng lượng và giảm rủi ro địa chính trị liên quan đến chuỗi cung ứng năng lượng.
Để hiện thực hóa mục tiêu 5.000 MW, Thổ Nhĩ Kỳ cũng đang soạn thảo luật mới dành riêng cho SMR, bởi khung pháp lý hiện nay không bao quát loại hình lò công suất nhỏ. Chính phủ cũng đẩy mạnh đàm phán với các đối tác công nghệ từ Mỹ, châu Âu và châu Á nhằm lựa chọn thiết kế phù hợp. Đây là yếu tố quan trọng, nhất là khi nhiều công nghệ SMR trên thế giới vẫn trong quá trình phê duyệt hoặc thử nghiệm.
Với cách tiếp cận kết hợp cả hạt nhân quy mô lớn và SMR, Thổ Nhĩ Kỳ đang định vị mình là một trong những quốc gia đi đầu trong khu vực về công nghệ hạt nhân thế hệ mới. Tuy nhiên, bức tranh toàn cầu cho thấy xu hướng SMR không chỉ là chiến lược riêng của Thổ Nhĩ Kỳ, mà đang trở thành hướng đi chung của nhiều quốc gia trong nỗ lực chuyển dịch sang năng lượng sạch và bền vững.
SMR: Xu hướng nổi bật của ngành hạt nhân thế giới
Xu hướng phát triển loại nhà máy điện hạt nhân SMR đang tăng tốc trên phạm vi toàn cầu, với sự tham gia của nhiều nền kinh tế lớn. Lý do chính là SMR có thể giải quyết đồng thời bài toán chi phí đầu tư, độ linh hoạt vận hành và an toàn công nghệ, những yếu tố khiến các dự án nhà máy hạt nhân quy mô lớn thường bị chậm tiến độ hoặc đội vốn.
Canada là một trong những quốc gia đi đầu trong triển khai SMR, với dự án BWRX-300 của GE Hitachi đang được phát triển tại tỉnh Ontario. Canada đặt mục tiêu đưa SMR vào vận hành trong thập kỷ tới, coi đây là trọng tâm hỗ trợ các khu vực khai thác mỏ xa xôi và giảm phụ thuộc vào nhiên liệu hóa thạch. Chính phủ Canada cũng đã ban hành chiến lược SMR toàn quốc từ năm 2020 và đang hợp tác với Mỹ, Nhật Bản và Pháp trong lĩnh vực này.
Tại Anh, SMR là một phần trong chương trình hạt nhân mới nhằm thay thế dần các nhà máy cũ. Rolls-Royce đang phát triển một mẫu SMR công suất khoảng 470 MW và đã nhận được sự hỗ trợ đáng kể từ chính phủ. London coi SMR là giải pháp tăng tốc xây dựng điện hạt nhân trong bối cảnh nhiều dự án lớn chậm tiến độ và chi phí cao.
Pháp, quốc gia có ngành hạt nhân phát triển nhất châu Âu, cũng đã công bố kế hoạch SMR dưới tên gọi dự án “NUWARD”. Mục tiêu là đưa SMR trở thành một phần trong chiến lược xuất khẩu công nghệ, bên cạnh các lò EPR vốn nổi tiếng nhưng tốn kém và phức tạp. Pháp kỳ vọng SMR giúp duy trì vị thế dẫn đầu trong lĩnh vực hạt nhân và đóng góp vào an ninh năng lượng của khu vực.
Nhật Bản, sau thảm họa Fukushima, đang quay trở lại phát triển hạt nhân theo hướng an toàn hơn, trong đó SMR là lựa chọn chủ chốt. Các tập đoàn lớn như Mitsubishi Heavy Industries đang tham gia phát triển thiết kế SMR với trọng tâm nâng cao chuẩn an toàn và khả năng chống chịu thiên tai.
Hàn Quốc cũng đặt mục tiêu trở thành nhà xuất khẩu SMR hàng đầu, với thiết kế SMART được phát triển bởi Viện Nghiên cứu Năng lượng Hạt nhân Hàn Quốc (KAERI). Dù mô hình SMART chưa được triển khai thương mại, Seoul đang tìm kiếm đối tác quốc tế để thử nghiệm và xuất khẩu công nghệ.
Trung Quốc đã vận hành một trong những mẫu SMR đầu tiên trên thế giới, lò HTR-PM tại Sơn Đông, sử dụng công nghệ khí nhiệt độ cao. Bên cạnh đó, Trung Quốc còn đang xây dựng các dự án SMR biển (floating SMR) phục vụ nhu cầu điện tại các đảo xa và vùng ven biển.
Ngay cả Nga, vốn tập trung vào các nhà máy có lò phản ứng hạt nhân quy mô lớn, cũng đang đẩy mạnh mẫu SMR nổi tiếng “Akademik Lomonosov”, nhà máy điện hạt nhân nổi đầu tiên trên thế giới và đang phát triển thêm phiên bản SMR trên đất liền để phục vụ các vùng Bắc Cực.
Xu hướng SMR không chỉ xuất hiện tại các quốc gia hạt nhân truyền thống, mà còn lan rộng sang các nước mới tham gia. UAE, sau thành công của nhà máy Barakah, đang xem xét khả năng bổ sung SMR giúp cung cấp điện linh hoạt cho các khu vực xa lưới. Kazakhstan, quốc gia giàu uranium, cũng đã tham vấn nhiều nhà cung cấp SMR để từng bước xây dựng chương trình hạt nhân đầu tiên.
Nhìn vào bản đồ SMR toàn cầu, có thể thấy sự dịch chuyển rõ ràng của ngành hạt nhân từ các thiết kế lò lớn sang các mô hình nhỏ, modul hóa, dễ triển khai và phù hợp hơn trong bối cảnh nhu cầu năng lượng sạch tăng cao. Sự tham gia của nhiều quốc gia cho thấy SMR đang trở thành hướng đi quan trọng, không chỉ nhằm giảm phát thải mà còn đảm bảo an ninh năng lượng dài hạn.
Trong bối cảnh đó, kế hoạch SMR của Thổ Nhĩ Kỳ không nằm ngoài xu hướng chung. Với mục tiêu 5.000 MW, quốc gia này tham gia trực tiếp vào dòng chảy công nghệ mới, nơi SMR được xem là mảnh ghép bổ sung hoàn hảo bên cạnh năng lượng tái tạo và các lò hạt nhân truyền thống. Đây sẽ là một phần quan trọng trong chiến lược năng lượng của Thổ Nhĩ Kỳ trong nhiều thập kỷ tới.