Thị trường điện cạnh tranh theo Nghị quyết 70: Góc nhìn chuyên gia, doanh nghiệp

Gần 51% nhà máy thuộc khu vực tư nhân tham gia thị trường

Nhìn lại 13 năm xây dựng và phát triển thị trường điện cạnh tranh, ông Phạm Nguyên Hùng, Cục trưởng Cục Điện lực (Bộ Công Thương), cho biết Bộ Công Thương đã khẩn trương tổng kết, xây dựng Chương trình hành động của Chính phủ thực hiện Nghị quyết 70-NQ/TW, tập trung hoàn thiện thể chế, giám sát quy hoạch và chiến lược năng lượng, bảo đảm an ninh năng lượng quốc gia.

"Số lượng và thành phần tham gia thị trường điện ngày càng tăng, tính cạnh tranh từng bước được mở rộng. Nếu như năm 2012, khi thị trường phát điện cạnh tranh chính thức vận hành, mới có 31 nhà máy trực tiếp tham gia với tổng công suất 9.212 MW, thì đến năm 2025 con số này đã tăng gần 3,8 lần, đạt 118 nhà máy, tổng công suất đặt khoảng 34.080 MW. Đáng chú ý, khu vực tư nhân chiếm gần 51% tổng số nhà máy tham gia"- ông Phạm Nguyên Hùng cho biết.

Bên cạnh những kết quả đạt được của thị trường điện sau 13 năm thực hiện theo Quyết định 63/2013/QĐ-TTg, nhiều điểm nghẽn vấn còn tồn tại được Cục Điện lực chỉ ra như: Tỷ lệ nguồn điện tham gia thị trường thấp (nhất là BOT, năng lượng tái tạo); thị trường bán buôn điện cạnh tranh chưa thực sự mở với nhiều bên mua buôn điện; thị trường dịch vụ phụ trợ chưa hình thành; cơ chế hợp đồng sản lượng (Qc) chưa phát huy được hiệu lực; đàm phán PPA kéo dài; thiếu công cụ quản trị rủi ro; giá bán lẻ chưa tách bạch chi phí, còn bù chéo.

Để tháo gỡ, Chính phủ đã ban hành Nghị định 72/2025/NĐ-CP về cơ chế điều chỉnh giá bán lẻ điện, xây dựng khung giá phát điện, nhập khẩu, truyền tải và dịch vụ phụ trợ; cải cách biểu giá sinh hoạt còn 6 bậc; bổ sung giá cho du lịch và sạc xe điện. Đồng thời chuẩn bị thí điểm cơ chế giá điện hai thành phần từ cuối năm 2025.

Còn theo ông Nguyễn Đức Ninh - Tổng giám đốc NSMO: Trong giai đoạn hiện nay, NSMO được giao ba nhiệm vụ trọng tâm: Thứ nhất, phối hợp Cục Điện lực xây dựng lộ trình phát triển thị trường điện mới, thay thế Quyết định 63/2013/QĐ-TTg, hướng tới vận hành thị trường bán lẻ từ năm 2027. Thứ hai, rà soát và điều chỉnh thiết kế thị trường điện (thay thế Quyết định 8266/QĐ-BCT và Quyết định 2093/QĐ-BCT), bảo đảm phù hợp thực tiễn, báo cáo Bộ Công Thương kết quả trong tháng 12/2025. Thứ ba, nâng cao minh bạch thông tin thị trường, chuẩn hóa công bố dữ liệu phục vụ vận hành và giám sát.

Để thực hiện mục tiêu kép, vừa tăng tính cạnh tranh của thị trường, vừa bảo đảm an ninh năng lượng, ông Nguyễn Đức Ninh đề xuất Bộ Công Thương chỉ đạo 3 nhóm giải pháp gồm: Ban hành sớm lộ trình phát triển thị trường điện thay thế Quyết định 63/2013/QĐ-TTg, tạo nền tảng pháp lý đồng bộ cho giai đoạn mới; tổ chức triển khai chi tiết, phân công rõ ràng trách nhiệm giữa Cục Điện lực, NSMO, EVN và các đơn vị liên quan để bảo đảm tiến độ; bố trí nguồn lực hạ tầng công nghệ thông tin cấp bách: phê duyệt và triển khai dự án hệ thống thị trường điện MMS cùng các hạ tầng khác trong năm 2025, phục vụ vận hành và thanh toán theo yêu cầu của thị trường điện cạnh tranh.

Yếu tố cốt lõi là cơ chế giá điện

Đại diện Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN), ông Nguyễn Xuân Nam, Phó Tổng giám đốc EVN khẳng định: bảo đảm an ninh năng lượng, cung ứng đủ điện cho đất nước là mục tiêu cao nhất.

Theo ông Nam, quá trình xây dựng thị trường điện cạnh tranh phải đặt trong bối cảnh đặc thù của Việt Nam. Thứ nhất, tỷ trọng năng lượng tái tạo đã chiếm tới 30% công suất hệ thống (gần 30.000 MW), tạo áp lực lớn cho công tác điều độ, vận hành. Thứ hai, nhu cầu tăng trưởng điện 12-15%/năm là mức rất “nóng” so với nhiều nước phát triển, nơi mức tăng chỉ khoảng 3%. Nếu thiết kế thị trường không phù hợp, Việt Nam sẽ khó thu hút đầu tư mới.

Ông Bùi Quốc Hoan, Phó Tổng Giám đốc Tổng công ty Điện lực miền Nam (EVNSPC) khẳng định: Yếu tố cốt lõi của thị trường điện cạnh tranh chính là cơ chế giá điện. Hiện nay, vẫn tồn tại tình trạng bù chéo giữa các nhóm khách hàng và giữa các vùng miền.

"Để triển khai thị trường bán lẻ cạnh tranh cần xem xét xây dựng cơ chế giá bán lẻ điện linh hoạt, do các bên bán lẻ điện và khách hàng sử dụng điện đàm phán theo quy định thị trường điện. Các khách hàng không tham gia thị trường sẽ áp dụng giá bán lẻ điện thống nhất theo các quy định của Nhà nước", ông Hoan nhấn mạnh.

Còn ông Nguyễn Anh Tuấn, Phó Chủ tịch Hiệp hội Năng lượng cho rằng: Một thị trường điện cạnh tranh lành mạnh chỉ có thể hình thành khi có đủ hàng hóa để mua bán. Hiện chỉ khoảng 38% tổng công suất tham gia thị trường điện. Nếu các nguồn điện BOT và năng lượng tái tạo đang hưởng cơ chế FIT tiếp tục không tham gia thị trường, tỷ lệ này còn thấp hơn. Điều đó đồng nghĩa với việc thị trường thiếu “người bán”, không thể phản ánh đúng quan hệ cung - cầu.

Từ phân tích trên, Hiệp hội Năng lượng kiến nghị: Mọi nhà máy điện, không phân biệt quy mô và loại hình, sau thời gian ưu đãi phải tham gia thị trường điện cạnh tranh. Chỉ khi tăng dần tỷ lệ nguồn tham gia, giá điện mới phản ánh chi phí thực và tạo tín hiệu đầu tư đúng hướng.

Đại diện Hiệp hội Năng lượng cũng cho rằng, bất cập hiện nay là giá điện vẫn được tính theo mặt bằng toàn quốc, chưa phân biệt vùng miền. Điều này khiến nhà đầu tư khó đưa ra quyết định, vì không phản ánh đúng chi phí truyền tải và phân phối. Hiệp hội đồng tình với đề xuất nghiên cứu cơ chế giá điện theo khu vực hoặc theo nút (nodal pricing), để tạo tín hiệu đầu tư chính xác hơn, đồng thời khuyến khích khách hàng lớn tham gia thị trường.

Liên quan đến vấn đề này, chuyên gia năng lượng Hà Đăng Sơn kiến nghị Bộ Công Thương sớm nghiên cứu, chuyển sang áp dụng cơ chế giá điện linh hoạt hơn, gắn với thực tế tiêu thụ và công nghệ mới, cho phép EVN điều chỉnh giá bán lẻ điện linh hoạt hơn theo tín hiệu thị trường.

Ông Phạm Nguyên Hùng - Cục trưởng Cục Điện lực khẳng định: đảm bảo an ninh năng lượng quốc gia là mục tiêu xuyên suốt, bao trùm từ quy hoạch, đầu tư nguồn điện, lưới truyền tải và thị trường điện. Đây là nền tảng để hệ thống điện quốc gia vận hành an toàn, ổn định và bền vững. “Nghị quyết 70 -NQ/TW không chỉ đặt mục tiêu an ninh cung cấp điện, mà còn nhấn mạnh nguyên tắc người dân và doanh nghiệp có quyền lựa chọn nhà cung cấp điện. Điều này đồng nghĩa, thị trường bán lẻ điện cạnh tranh là đích đến tất yếu”- ông Hùng nhấn mạnh.