Khi búp bê biết trò chuyện và thương nhân học công nghệ
Tại một gian hàng đồ chơi ở thành phố Nghĩa Ô, trung tâm thương mại sầm uất ở phía đông Trung Quốc, một con búp bê cất tiếng chào hỏi, dự báo thời tiết bằng giọng trẻ em trong trẻo.
Búp bê mặc áo hoa màu hồng, váy voan cầu vồng và có thể trả lời linh hoạt các câu hỏi từ trẻ nhỏ nhờ tích hợp trí tuệ nhân tạo. Đây là sản phẩm mới nhất của bà Sun Lijuan, người đã có hơn 10 năm kinh doanh trong ngành đồ chơi.
Không dừng lại ở những chức năng cơ bản như kể chuyện hay hát, búp bê trí tuệ nhân tạo (AI) giờ đây có thể phản hồi tự nhiên hơn, tương tác như một người bạn của trẻ em.
Việc tích hợp công nghệ đã khiến chi phí sản xuất tăng lên gấp ba, bốn lần so với mẫu truyền thống, nhưng cũng đồng nghĩa với việc biên lợi nhuận cao hơn và mở ra thị trường cao cấp hơn. Hiện sản phẩm của bà Sun đã có mặt ở hơn 50 thị trường, từ Mexico, Nga cho đến Ả Rập Saudi và Ai Cập.
Thương gia Sun Lijuan (phải) giới thiệu sản phẩm cho một thương gia Ấn Độ bên trong cửa hàng của bà tại Trung tâm thương mại quốc tế Nghĩa Ô ở Nghĩa Ô, tỉnh Chiết Giang, miền đông Trung Quốc. Ảnh: Tân Hoa Xã
Đáng nói hơn, sự thay đổi không đến từ một phòng nghiên cứu và phát triển (R&D) lớn hay nguồn vốn dồi dào, mà bắt đầu từ việc bà Sun tham gia khóa học AI miễn phí do siêu thị quốc tế Nghĩa Ô tổ chức sau làn sóng công nghệ DeepSeek.
Bà học cách chỉnh sửa thiết kế, vận hành phần mềm, và đến khi một khách hàng từ Mexico đề nghị thay đổi chi tiết khuôn mặt và trang phục búp bê, bà đã thực hiện được ngay trên máy tính, giúp chốt đơn hàng ngay trong lần gặp đầu tiên.
Tư duy "làm chủ công nghệ" và chủ động học hỏi đã giúp bà Sun vượt qua tâm lý phụ thuộc vào bên thứ ba. Không chỉ đơn thuần là người bán hàng, bà đã trở thành người điều phối chuỗi giá trị, từ thiết kế, lập trình, sản xuất đến tương tác khách hàng.
Mô hình kinh doanh linh hoạt này đang dần trở thành xu hướng ở Nghĩa Ô, nơi các doanh nghiệp nhỏ đang tích cực tích hợp AI, tự động hóa và cá nhân hóa sản phẩm để phục vụ thị trường toàn cầu.
Đổi mới không còn giới hạn trong ngành công nghệ
Sự chuyển mình không dừng lại ở những ngành vốn gắn liền với đổi mới như công nghệ, mà lan rộng sang các lĩnh vực tưởng chừng ít biến động hơn, như giám sát hạ tầng và ẩm thực.
Tại vùng sa mạc Gobi (Trung Quốc), hệ thống điện cao thế giờ đây được giám sát bởi drone tự hành do công ty công nghệ I-KINGTEC phát triển. Mẫu drone có tên "Orca" có thể tự cất cánh, bay và truyền dữ liệu mà không cần điều khiển từ xa, trong khi trạm “Tiger Den” đảm nhiệm việc thay pin tự động.
Công ty này, thành lập mới 8 năm, có đội ngũ trẻ trung với độ tuổi trung bình 27 và hơn 70% là nhân sự nghiên cứu phát triển. Họ đã nộp hơn 600 hồ sơ sở hữu trí tuệ và đạt doanh thu hơn 200 triệu Nhân dân tệ trong năm 2024. Quý đầu năm 2025 thậm chí đã vượt qua tổng doanh thu cả năm trước đó. Nhà đồng sáng lập Zhu Shengli cho biết động lực của họ đến từ một câu hỏi rất rõ ràng: "Làm thế nào để quá trình vận hành drone hoàn toàn không cần người?".
Ở một chiều hướng khác, ngành ẩm thực của Trung Quốc cũng đang chứng kiến sự chuyển động đáng chú ý. Chuỗi nhà hàng Xibei, với gần 400 chi nhánh và khoảng 17.000 nhân viên, đã chọn cách nâng cấp bữa ăn trẻ em thay vì mở rộng đại trà hay giảm giá.
Một suất ăn trị giá 69 Nhân dân tệ dành cho trẻ nhỏ gồm cá sòng vàng nguyên con, rau hữu cơ, súp ngô, trứng hấp tôm và mì yến mạch thủ công. Từng phần ăn trải qua ba vòng kiểm định để đảm bảo không còn xương và tuyệt đối an toàn.
Chiến lược này không chỉ tạo sự khác biệt rõ ràng mà còn nâng doanh thu từ nhóm khách hàng gia đình, vốn chiếm đến 50% số bàn trong hệ thống nhà hàng Xibei. Phó Chủ tịch Song Xuan cho biết, bữa ăn cho trẻ em không còn là phần phụ, mà đang trở thành yếu tố định hình lựa chọn của cả gia đình.
Sắp tới, Xibei còn dự kiến ra mắt dòng sản phẩm dành riêng cho trẻ từ 1 đến 2 tuổi với hàm lượng muối thấp, một hướng đi tưởng chừng quá ngách nhưng lại có tiềm năng tăng trưởng dài hạn.
Sự tăng trưởng tiêu dùng trong nước cũng đang hỗ trợ mạnh mẽ cho các doanh nghiệp như Xibei. Trong 6 tháng đầu năm 2025, doanh thu bán lẻ hàng tiêu dùng của Trung Quốc tăng 5% so với cùng kỳ, tiêu dùng đóng góp 52% vào tăng trưởng GDP. Với dân số hơn 1,4 tỷ người, thị trường nội địa đang trở thành bệ phóng hiệu quả cho các mô hình đổi mới và cá nhân hóa sản phẩm.
Điều kiện "sống còn" để doanh nghiệp tồn tại
Nhìn từ Nghĩa Ô hay từ chuỗi nhà hàng Xibei, có thể rút ra một thông điệp xuyên suốt: Doanh nghiệp sẽ không thể tồn tại nếu tiếp tục vận hành theo tư duy cũ trong một thế giới đang vận động không ngừng. Đổi mới không chỉ là vấn đề công nghệ, mà là tư duy toàn diện, liên quan đến con người, cách tổ chức, sản phẩm và thị trường.
Từ đó, có ba bài học then chốt có thể được rút ra.
Thứ nhất, doanh nghiệp muốn tồn tại dài hạn cần chủ động “cập nhật lại chính mình” trước khi bị thị trường đào thải. Điều này thể hiện rõ trong cách bà Sun Lijuan, chủ cơ sở sản xuất búp bê tại Nghĩa Ô, tự học AI, nắm công cụ thiết kế, trực tiếp chỉnh sửa sản phẩm theo yêu cầu khách hàng trong thời gian thực. Hành động tưởng nhỏ đó đã xoay chuyển vai trò của doanh nhân từ người làm gia công sang người thiết kế trải nghiệm.
Thứ hai, đội ngũ trẻ, nếu được đặt đúng vai và trao quyền đổi mới, có thể trở thành lực kéo mạnh mẽ nhất cho tăng trưởng. Trường hợp I-KINGTEC cho thấy khi tập trung đúng vào công nghệ lõi, xây dựng văn hóa R&D và tạo không gian thử nghiệm.
Vì vậy, doanh nghiệp có thể làm chủ cả chuỗi giá trị phức tạp như drone tự hành, lĩnh vực vốn dĩ từng phụ thuộc lớn vào nguồn lực nhà nước hay công ty lớn. Đó là một mô hình “start-up hóa” tư duy doanh nghiệp, nơi tổ chức được thiết kế như một hệ thống học tập liên tục.
Thứ ba, thay vì chỉ tập trung vào thị trường quốc tế hay xuất khẩu, doanh nghiệp cần học cách “đọc vị” nhu cầu nội địa, nơi người tiêu dùng đang ngày càng phân mảnh và khó tính hơn.
Chuỗi nhà hàng Xibei không mở rộng bằng cách tăng chi nhánh, mà chọn đi vào phân khúc hẹp, đó là bữa ăn cho trẻ nhỏ. Ở đó, sự an toàn, dinh dưỡng và cảm xúc của khách hàng nhỏ tuổi được đưa vào trung tâm chiến lược.
Từ đó, thương hiệu xây được niềm tin từ cha mẹ, nhóm quyết định chính trong tiêu dùng gia đình. Cách làm này gợi mở cho nhiều doanh nghiệp Việt Nam một hướng đi mới, thay vì cạnh tranh về giá, hãy cạnh tranh bằng trải nghiệm cá nhân hóa và chuỗi giá trị mở rộng quanh khách hàng.
Quan trọng hơn, cả ba doanh nghiệp được nhắc đến đều có một điểm chung, đó là không chờ đợi các cú hích từ chính sách, mà chủ động tận dụng từng cơ hội nhỏ. Đó là từ khóa học miễn phí, nguồn nhân lực trẻ, đến những điều chỉnh nhỏ trong sản phẩm, để tạo nên đột phá riêng. Họ không phụ thuộc vào nền tảng công nghệ có sẵn, mà tìm cách tạo ra giá trị trên chính nền tảng mới mà họ xây dựng.
Trong bối cảnh thị trường Việt Nam đang bước vào giai đoạn chuyển đổi số sâu rộng, cùng với áp lực cạnh tranh từ cả doanh nghiệp FDI và các nền tảng xuyên biên giới, tinh thần "tự lột xác" như các doanh nghiệp ở Trung Quốc cần được nhìn nhận một cách nghiêm túc.
Sự thành công không đến từ việc đi trước về công nghệ, mà từ việc không ngừng thích nghi, với thị trường, với khách hàng và với chính nội lực của doanh nghiệp.