Họa sĩ, chuyên gia thủ công mỹ nghệ Vũ Hy Thiều đã có cuộc trao đổi với phóng viên Báo Công Thương xung quanh vấn đề này.
Tư vấn chuyên sâu, "chìa khóa" giúp nghệ nhân nâng tầm sản phẩm
- Trong thời gian qua, hoạt động xúc tiến thương mại được nhận định là điểm sáng. Tuy nhiên, nhiều ý kiến cho rằng, việc này vẫn chưa đủ để hỗ trợ nghệ nhân phát triển sản phẩm, ông bình luận gì về điều này?
Ông Vũ Hy Thiều: Theo quan điểm của tôi, các hoạt động xúc tiến thương mại thực sự tạo cơ hội để nghệ nhân tiếp cận thị trường quốc tế cũng như khách hàng trong nước. Từ đó, họ có thể mở rộng tầm nhìn, điều chỉnh tư duy sáng tạo và nâng cao chất lượng sản phẩm.
Các nghệ nhân làng nghề tham quan triển lãm chuyên ngành sơn mài, khảm trai. Ảnh: N.H
Tuy nhiên, xúc tiến thương mại vẫn chưa đủ. Trước khi tiến hành xúc tiến, cần có những đợt tư vấn chuyên sâu. Việc này giúp nghệ nhân tiếp cận trực tiếp với các chuyên gia trong nhiều lĩnh vực, từ đó đánh giá, xem xét và cải tiến các mẫu sản phẩm. Hiện nay, công tác tư vấn dành cho nghệ nhân còn hạn chế, hoặc đôi khi chọn chuyên gia chưa phù hợp, khiến quá trình cải thiện sản phẩm gặp nhiều khó khăn.
Kinh nghiệm từ những hoạt động tư vấn trước đây cho thấy, không nên tổ chức các lớp tư vấn đông người. Thay vào đó, nên có các buổi giới thiệu chung về thị trường và xu hướng toàn cầu, sau đó các doanh nghiệp hoặc nghệ nhân đăng ký tư vấn riêng. Chuyên gia sẽ đến từng doanh nghiệp, trao đổi trực tiếp với 2-3 người phụ trách sáng tác sản phẩm, giúp họ định hướng và cải tiến mẫu một cách hiệu quả nhất.
Nếu tổ chức các buổi tư vấn cho cả làng hay lớp đông người, thông tin sẽ bị “lộ”, người này nghe người kia, điều này rất kỵ đối với doanh nghiệp bởi họ phải cạnh tranh và không muốn tiết lộ bí quyết kinh doanh. Do đó, sau những buổi hướng dẫn chung, cần có các phiên tư vấn chuyên sâu, trực tiếp cho từng doanh nghiệp.
Trước đây, Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (nay là Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI)) tổ chức các lớp tư vấn chuyên sâu và thu hút được các doanh nghiệp hào hứng tham gia. Kết quả thực tế cho thấy hiệu quả vượt trội. Thậm chí, một số doanh nghiệp trong một ngày làm việc với chuyên gia đã hoàn thiện 10 - 12 mẫu sản phẩm và ký được hợp đồng trị giá hàng tỷ đồng. Do vậy, các buổi tư vấn phải được thiết kế riêng, chuyên sâu, phù hợp với từng doanh nghiệp và từng cá nhân, không thể tổ chức theo hình thức lớp học đông người.
Một số ý kiến lo ngại rằng việc triển khai mô hình này sẽ gặp khó khăn nếu chỉ dựa vào một cơ quan chức năng. Tuy nhiên, việc thử nghiệm và mở rộng mô hình tư vấn chuyên sâu là cần thiết. Các cơ quan như Bộ Công Thương hay Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) có thể phối hợp, tạo điều kiện để mô hình phát huy tối đa hiệu quả.
Tại miền Nam, mô hình này đã được triển khai thành công nhiều năm liên tiếp. Những kết quả khả quan ban đầu khiến số lượng doanh nghiệp đăng ký tham gia năm sau tăng mạnh, dẫn đến tình trạng quá tải ở các buổi tư vấn.
Nguyên nhân nằm ở cách tiếp cận chuyên sâu. Các buổi tư vấn giúp chuyên gia đánh giá kỹ năng, sở trường về mẫu mã của từng doanh nghiệp, định hướng thị trường mục tiêu và đề xuất các cải tiến phù hợp với xu hướng toàn cầu. So với việc giảng dạy chung trên lớp, nơi thông tin thường mang tính khái quát, phương pháp này giúp giải quyết những vấn đề cụ thể và thực tế của doanh nghiệp một cách hiệu quả hơn nhiều.
Không chỉ xuất khẩu, nội địa mới là "mỏ vàng"
- Trong bối cảnh những năm gần đây, ít chương trình mời chuyên gia nước ngoài, ngành thủ công mỹ nghệ Việt Nam có nên tăng cường hợp tác quốc tế để nâng cao chất lượng và sáng tạo sản phẩm không?
Ông Vũ Hy Thiều: Theo tôi, các chuyên gia nước ngoài mang đến nhiều kiến thức mới mẻ và hữu ích, đặc biệt về xu hướng thị trường toàn cầu. Tuy nhiên, họ thường không nắm rõ thực tế hoạt động của các doanh nghiệp Việt Nam, nên nhiều đề xuất đôi khi khó áp dụng vào thực tiễn.
Họa sỹ Vũ Hy Thiều. Ảnh: N.H
Do đó, xu hướng hiện nay là kết hợp giữa chuyên gia nước ngoài và chuyên gia trong nước. Chuyên gia nước ngoài tập trung tư vấn về thị trường và các xu hướng hiện đại, trong khi chuyên gia trong nước hiểu rõ doanh nghiệp, nguồn nguyên liệu, điều kiện sản xuất và thị hiếu khách hàng. Sự phối hợp này giúp hướng dẫn nghệ nhân và doanh nghiệp thực hiện các cải tiến một cách khả thi và hiệu quả, đưa tư vấn đi vào thực tế thiết thực hơn.
- Liệu các doanh nghiệp thủ công mỹ nghệ Việt Nam có nên tập trung khai thác mạnh thị trường trong nước thay vì chỉ phụ thuộc vào xuất khẩu, thưa ông?
Ông Vũ Hy Thiều: Về thị trường, sản phẩm thủ công mỹ nghệ hiện đang có nhiều thuận lợi. Khi đời sống người dân được cải thiện, nhu cầu sưu tầm, trưng bày các sản phẩm trong nhà, đặc biệt là sản phẩm chất lượng cao, ngày càng tăng. Thị trường trong nước vì vậy là một tiềm năng lớn, cần được khai thác triệt để.
Thị trường xuất khẩu cũng là hướng phát triển quan trọng, nhưng không nên phụ thuộc hoàn toàn vào nó. Nhiều doanh nghiệp xuất khẩu yêu cầu số lượng lớn và thường ép giá sản phẩm, dẫn đến nguy cơ giảm chất lượng các sản phẩm thủ công truyền thống. Trong khi đó, khách hàng trong nước sẵn sàng trả giá cao cho các sản phẩm thủ công độc bản. Ví dụ, một chiếc lồng bàn xuất khẩu có thể chỉ bán được vài trăm nghìn đồng, nhưng trên thị trường nội địa, sản phẩm tương tự có thể đạt tới 20 triệu đồng, còn những sản phẩm tinh xảo, điêu khắc cầu kỳ có thể lên tới hơn 100 triệu đồng.
Do đó, nên kết hợp khai thác cả thị trường trong nước và xuất khẩu. Đồng thời, cần sự tham gia của những người am hiểu thị hiếu, các “tay chơi” sưu tầm, để hướng dẫn nghệ nhân nắm bắt xu hướng và nhu cầu thực tế của khách hàng. Nếu để nghệ nhân làng nghề tự mày mò, sản phẩm dễ lệch khỏi thị hiếu hiện đại và khó đáp ứng nhu cầu thị trường, đặc biệt khi đời sống người dân đã nâng cao đáng kể.
Xin cảm ơn ông!
Quy mô thị trường thủ công mỹ nghệ Việt Nam được dự đoán sẽ có tốc độ tăng trưởng khoảng 8,7% trong giai đoạn 2024 - 2032, thấp hơn mức tăng trưởng ngành toàn cầu, cho thấy ngành thủ công mỹ nghệ Việt Nam còn nhiều dư địa phát triển.