Nguy cơ mất nhân tài, cơ hội thu hút dòng vốn chất lượng
Những năm gần đây, blockchain nổi lên như một trong những công nghệ nền tảng của kỷ nguyên số, mở ra nhiều cơ hội cho Việt Nam trong đổi mới sáng tạo. Thế nhưng, thực tế lại cho thấy, không ít doanh nghiệp Việt khởi nghiệp trong lĩnh vực này phải “xuất ngoại” để tồn tại và phát triển.
Nguyên nhân cốt lõi nằm ở sự thiếu vắng khung pháp lý hoàn chỉnh. Pháp luật Việt Nam mặc dù đã có bước tiến khi ghi nhận tài sản mã hóa là một loại tài sản dân sự. Tuy nhiên, các quy định hiện hành mới dừng lại ở mức công nhận chung, chưa phân loại cụ thể tài sản mã hóa, chưa làm rõ tiền mã hóa có được xem là phương tiện thanh toán hợp pháp hay không. Điều này khiến các hoạt động như huy động vốn qua ICO, phát hành token hay vận hành sàn giao dịch đều rơi vào vùng “xám” pháp lý.
Vì vậy, nhiều startup blockchain có trụ sở, công nghệ và nhân lực ở Việt Nam nhưng buộc phải đăng ký pháp nhân tại Singapore, Dubai, Mỹ… Đây chính là biểu hiện rõ nét của “chảy máu chất xám” nguồn nhân lực, ý tưởng và công nghệ của người Việt nhưng giá trị pháp lý, nguồn thu và lợi ích lại chảy ra nước ngoài.
Việt Nam đang đối mặt với tình trạng "chảy máu chất xám" trong lĩnh vực blockchain. Ảnh: M.M
TS. Vũ Thùy Linh, Trung tâm Pháp luật và Tác quyền (Hiệp hội Quyền sao chép Việt Nam), cho rằng, khi chưa có hành lang pháp lý rõ ràng, nhà đầu tư quốc tế sẽ e ngại, doanh nghiệp trong nước thì buộc phải tìm nơi có môi trường pháp lý thuận lợi hơn. Đây là thách thức lớn nếu Việt Nam muốn giữ chân nhân tài blockchain.
Một trong những bất cập lớn hiện nay là tiền mã hóa chưa được công nhận là hàng hóa theo Luật Thương mại, cũng không phải chứng khoán để điều chỉnh hoạt động ICO. Điều này dẫn đến thất thoát thuế, tạo ra sự bất bình đẳng giữa các chủ thể kinh doanh.
Ở góc độ giao dịch, tiền mã hóa chưa được thừa nhận là phương tiện thanh toán hợp pháp nên mọi hoạt động trao đổi, mua bán, sử dụng chủ yếu diễn ra trong “vùng mờ”. Các tranh chấp liên quan đến tiền ảo trên thực tế đang diễn ra rất khó được giải quyết triệt để. Người dùng, doanh nghiệp và cả Nhà nước đều đối diện rủi ro.
Bên cạnh đó, hoạt động chào bán tiền mã hóa ra công chúng tại Việt Nam vẫn thiếu cơ chế quản lý. Không có quy định rõ ràng về việc đăng ký, cấp mã số thuế, hay điều kiện huy động vốn, dẫn tới nguy cơ bị lợi dụng cho các mục đích bất hợp pháp. Trong khi đó, các quốc gia khác đã xây dựng quy trình chặt chẽ, thậm chí áp dụng thử nghiệm đồng tiền ảo như một phương tiện thanh toán trong phạm vi nhất định.
“Nếu không sớm khắc phục khoảng trống pháp lý, Việt Nam sẽ không chỉ mất cơ hội thu hút dòng vốn chất lượng mà còn đánh mất nguồn nhân lực tinh hoa từ những kỹ sư, chuyên gia blockchain giỏi vốn đã khan hiếm hiện nay”, TS. Vũ Thùy Linh đánh giá.
Cần giải pháp giữ chân nhân tài
Để khắc phục tình trạng “chảy máu chất xám” tại Việt Nam, TS. Vũ Thùy Linh đề xuất một số giải pháp trọng tâm.
Thứ nhất, cần xây dựng hành lang pháp lý đầy đủ, minh bạch cho tài sản mã hóa. Nhà nước nên phân loại rõ từng nhóm tài sản số, đặc biệt là tiền mã hóa, để có cơ chế quản lý phù hợp. Các hoạt động như ICO, phát hành token, hay vận hành sàn giao dịch phải được đưa vào khuôn khổ luật, nhằm vừa bảo vệ nhà đầu tư vừa tạo môi trường minh bạch cho doanh nghiệp.
Thứ hai, nên triển khai lộ trình từng bước công nhận tiền mã hóa như một tài sản, rồi tiến tới thử nghiệm sử dụng như phương tiện thanh toán hợp pháp trong phạm vi hẹp. Qua giai đoạn thí điểm, các cơ quan quản lý sẽ có cơ sở thực tiễn để hoàn thiện luật, tránh tình trạng “hợp pháp hóa vội vàng” gây rủi ro cho nền kinh tế.
Thứ ba, về chính sách thuế, cần sớm đưa ra quy định rõ ràng để tránh thất thoát nguồn thu và tạo sự công bằng giữa các chủ thể kinh doanh. Khi tiền mã hóa được thừa nhận là tài sản, việc thu thuế thu nhập cá nhân, thuế doanh nghiệp hay thậm chí thuế giá trị gia tăng sẽ có cơ sở pháp lý rõ ràng.
Cuối cùng, để giữ chân nhân tài blockchain, Việt Nam cần có chính sách khuyến khích đặc thù như quỹ đầu tư đổi mới sáng tạo, ưu đãi vốn, hay mô hình sandbox pháp lý cho startup công nghệ. Đây là cách để tạo ra “đất lành” cho nhân lực công nghệ cao cống hiến trong nước, thay vì tìm đến môi trường pháp lý thuận lợi hơn ở nước ngoài.
Cũng theo TS. Vũ Thùy Linh, “chảy máu chất xám” trong lĩnh vực blockchain không chỉ là câu chuyện mất đi nhân lực trình độ cao mà còn là mất đi cơ hội phát triển một ngành công nghệ mũi nhọn. Bởi, Việt Nam đang đứng trước ngã rẽ quan trọng hoặc nhanh chóng hoàn thiện khung pháp lý để giữ chân và thu hút nhân tài, hoặc tiếp tục chứng kiến làn sóng startup blockchain “ra đi” để tìm môi trường thuận lợi hơn.
“Chìa khóa nằm ở chính sách pháp lý cởi mở, minh bạch và kịp thời. Khi hành lang pháp lý được định hình, cộng đồng blockchain Việt Nam sẽ có cơ hội phát triển bền vững, đóng góp vào nền kinh tế số và khẳng định vị thế của Việt Nam trên bản đồ công nghệ toàn cầu”, TS. Vũ Thùy Linh nhận định.
Theo ông Phan Đức Trung, Chủ tịch Công ty 1Matrix, Chủ tịch Hiệp hội Blockchain và Tài sản số Việt Nam, trong 5-10 năm tới, blockchain sẽ là hạ tầng mặc định của nền kinh tế số Việt Nam. Blockchain sẽ không còn là công nghệ mới, mà sẽ là phần lõi của các ứng dụng chính phủ số, tài chính số, giáo dục mở, y tế cá nhân hóa, năng lượng tái tạo và cả logistics.