Thoát bẫy thu nhập trung bình
Phát biểu tại Diễn đàn Kinh tế Việt Nam 2025, triển vọng 2026 với chủ đề "Kinh tế Việt Nam phát triển nhanh, bền vững, chuyển đổi xanh trong kỷ nguyên số" do Ban Chính sách, chiến lược Trung ương phối hợp với Chính phủ tổ chức ngày 16/12, bà Mariam J. Sherman, Giám đốc Quốc gia Ngân hàng Thế giới ( World Bank) tại Việt Nam đánh giá, năm 2025, căng thẳng thương mại gia tăng cùng môi trường bên ngoài nhiều bất định đặt Việt Nam trước những thách thức lớn.
Do vậy, việc duy trì trạng thái ổn định là cần thiết nhưng chưa đủ và để hiện thực hóa mục tiêu trở thành quốc gia có thu nhập cao vào năm 2045, Việt Nam buộc phải duy trì tốc độ tăng trưởng nhanh và bền vững đồng thời vượt qua thách thức mang tính cấu trúc của bẫy thu nhập trung bình.
Bà Mariam J. Sherman, Giám đốc Quốc gia Ngân hàng Thế giới (World Bank) tại Việt Nam
Theo đại diện World Bank, thực tế cho thấy, bẫy thu nhập trung bình là rào cản không dễ vượt qua. Từ năm 1990 đến nay, trên thế giới mới chỉ có 34 nền kinh tế chuyển đổi thành công từ nhóm thu nhập trung bình lên thu nhập cao. Điều này đòi hỏi Việt Nam phải chủ động định hình con đường phát triển riêng, tránh lặp lại những cạm bẫy đã khiến nhiều nền kinh tế chững lại trong thời gian dài.
Dù vậy, bà Mariam J. Sherman cũng nhấn mạnh Việt Nam đang sở hữu nhiều lợi thế quan trọng. Đó là lực lượng lao động trẻ và có năng lực, khả năng duy trì ổn định kinh tế vĩ mô, vị trí chiến lược trong vành đai tăng trưởng châu Á cùng năng lực học hỏi và thích nghi đã được kiểm chứng qua thực tiễn phát triển.
Trong bối cảnh kinh tế toàn cầu hiện nay, Việt Nam vừa chịu sức ép vừa có thêm những điểm tựa mới cho tham vọng phát triển. Với một nền kinh tế định hướng xuất khẩu, các "cơn gió ngược" toàn cầu như chủ nghĩa bảo hộ gia tăng, rào cản thuế quan mới, tranh chấp thương mại và xu hướng "friend shoring" (đầu tư vào các nước được coi là thân thiện - PV) đang tác động trực tiếp tới cơ hội xuất khẩu cũng như niềm tin của nhà đầu tư tại Đông Á và Việt Nam.
Theo đánh giá của World Bank, khi hội nhập ngày càng sâu vào chuỗi cung ứng toàn cầu, thời kỳ tăng trưởng tương đối dễ dàng dựa chủ yếu vào xuất khẩu đang dần khép lại. Điều này đòi hỏi Việt Nam phải điều chỉnh chiến lược phát triển theo hướng chủ động và bền vững hơn, thông qua đa dạng hóa các động lực tăng trưởng, làm sâu sắc quan hệ đối tác khu vực và đẩy nhanh cải cách thể chế...
Con đường hiện thực hóa tầm nhìn năm 2045
Bà Mariam Sherman cho biết, World Bank đã thực hiện nhiều nghiên cứu và phân tích nhằm đưa ra các khuyến nghị chính sách hỗ trợ Việt Nam hiện thực hóa mục tiêu trở thành quốc gia có thu nhập cao vào năm 2045.
Thứ nhất, khai phá đầy đủ tiềm năng của khu vực kinh tế tư nhân để tạo động lực tăng trưởng bền vững từ nội lực. Thực tế cho thấy khu vực tư nhân Việt Nam vẫn chưa phát triển tương xứng. Song Nghị quyết 68-NQ/TQ xác định khu vực kinh tế tư nhân là một trong những động lực quan trọng nhất của nền kinh tế; đồng thời đặt mục tiêu nâng số lượng doanh nghiệp tư nhân lên khoảng 2 triệu vào năm 2030. "Nếu được khai phóng đúng hướng, khu vực tư nhân hoàn toàn có thể trở thành động lực tăng trưởng thứ 2 bên cạnh trụ cột xuất khẩu", bà Mariam Sherman khẳng định.
Thứ hai, đầu tư mạnh mẽ hơn cho con người và công nghệ. Hiện chi tiêu cho nghiên cứu và phát triển của Việt Nam mới chiếm khoảng 0,5% GDP, thấp hơn nhiều so với các nền kinh tế đã chuyển đổi thành công lên nhóm thu nhập cao. Việc tăng cường đổi mới sáng tạo phát triển kỹ năng và ứng dụng công nghệ sẽ giúp nâng cao giá trị gia tăng trong nước và năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp Việt Nam.
Toàn cảnh Diễn đàn Kinh tế Việt Nam 2025, triển vọng 2026 - Ảnh: VGP/ Nhật Bắc
Thứ ba, đầu tư vào hạ tầng có khả năng chống chịu cao gắn với tăng trưởng xanh. Việt Nam đã cam kết đạt phát thải ròng bằng không vào năm 2050. Đầu tư vào thích ứng với biến đổi khí hậu và phát triển carbon thấp sẽ giúp giảm thiểu rủi ro, mở ra các nguồn lực tăng trưởng mới thông qua công nghiệp xanh năng lượng sạch và việc làm bền vững. Nhờ đó Việt Nam có thể bảo đảm rằng con đường tiến tới vị thế quốc gia thu nhập cao mang tính dài hạn và có trách nhiệm với các thế hệ tương lai.
Thứ tư, đảm bảo các thành quả của quá trình chuyển đổi sang thu nhập cao được chia sẻ một cách công bằng hơn. Dù mức độ bất bình đẳng của Việt Nam hiện vẫn thấp so với chuẩn mực quốc tế nhưng khoảng cách về cơ hội vẫn còn tồn tại. Khoảng cách cơ hội vẫn tồn tại khi người nghèo khó tiếp cận giáo dục đại học. Ngay cả kịch bản thu nhập cao năm 2045 vẫn có thể còn gần 20% dân số tụt lại phía sau.
Thứ năm, tiếp tục củng cố các định chế làm trụ cột cho nền kinh tế. Việt Nam đã và đang theo đuổi những cải cách thể chế lớn như sắp xếp lại đơn vị hành chính, tinh gọn bộ máy. Cải cách thể chế sẽ giúp vượt qua bẫy thu nhập trung bình; xây dựng một Chính phủ hiệu quả hơn, minh bạch hơn, có trách nhiệm giải trình cao hơn nhằm hỗ trợ một nền kinh tế thị trường ngày càng phức tạp.
Cùng với đó, việc lựa chọn và triển khai đầu tư công một cách có trọng tâm sẽ giúp mỗi đồng vốn được sử dụng hiệu quả hơn.
Đại diện World Bank nhấn mạnh, mục tiêu trở thành quốc gia có thu nhập cao vào năm 2045 tuy đầy táo bạo nhưng hoàn toàn khả thi và nằm trong tầm với của Việt Nam. Tuy nhiên, để đạt được thành công quá trình này đòi hỏi "3 chữ C".
Đó là, "Clarity" - sự rõ ràng. Mục tiêu phát triển và lộ trình thực hiện phải được xác định minh bạch cụ thể và có thể đo lường được. Khi hướng đi rõ ràng toàn bộ hệ thống mới có thể hành động thống nhất và hiệu quả. "Consistency" - tính nhất quán. Cải cách cần được theo đuổi một cách kiên định liên tục và không bị gián đoạn bất chấp những rào cản hay áp lực ngắn hạn. Chỉ có sự nhất quán mới tạo dựng được niềm tin cho xã hội và cộng đồng doanh nghiệp. "Courage" - sự quả cảm. Đó là tinh thần dám đối diện với những vấn đề khó dám đưa ra quyết định lớn và dám hành động trước các thách thức mang tính cấu trúc thay vì né tránh hay trì hoãn.
"Việt Nam đang đứng trước một thời khắc có ý nghĩa lịch sử. Rất ít quốc gia đã đi được chặng đường dài và nhanh như vậy khi vươn lên từ hậu quả chiến tranh và nghèo đói để trở thành một nền kinh tế thu nhập trung bình năng động chỉ trong vài thập kỷ", bà Mariam J. Sherman nói và nhấn mạnh câu chuyện phát triển của Việt Nam đã truyền cảm hứng cho thế giới và cho thấy những cải cách quyết liệt cùng tinh thần lao động bền bỉ của một dân tộc có thể tạo nên những kỳ tích.
Dự thảo Báo cáo Chính trị Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIV của Đảng đề ra mục tiêu phấn đấu đạt tốc độ tăng trưởng kinh tế bình quân giai đoạn 2026-2030 từ 10%/năm trở lên. Tuy nhiên, trong bối cảnh hiện nay, để hiện thực hóa mục tiêu tăng trưởng năm 2026 và giai đoạn 2026-2030 là một thách thức lớn, yêu cầu cao, đòi hỏi phải định hình tư duy phát triển và xác lập mô hình tăng trưởng mới, tạo lập được các động lực tăng trưởng mới gắn với khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo, chuyển đổi số, chuyển đổi xanh; đồng thời có giải pháp, tổ chức triển khai quyết liệt, hiệu quả để phát huy tốt nhất, làm mới các động lực tăng trưởng truyền thống.