Dữ liệu là tài sản kinh tế đặc biệt
Tại Diễn đàn quốc gia phát triển kinh tế số và xã hội số lần thứ 3 diễn ra ngày 20/12, Thiếu tướng Nguyễn Ngọc Cương, Giám đốc Trung tâm Dữ liệu Quốc gia đã trình bày tham luận với chủ đề "Từ dữ liệu quốc gia về dân cư tới phát triển kinh tế dữ liệu".
Thiếu tướng Nguyễn Ngọc Cương, Giám đốc Trung tâm Dữ liệu Quốc gia. Ảnh: Nhật Bắc
Thiếu tướng Nguyễn Ngọc Cương phân tích, nhân loại đã trải qua nhiều hình thái kinh tế, mỗi hình thái đều gắn liền với những tư liệu sản xuất đặc trưng. Ở thế kỷ XIX là thời đại của than đá và thép, thế kỷ XX là thời đại của dầu mỏ và điện năng, thế kỷ XXI hiện nay là thời đại của dữ liệu và trí tuệ nhân tạo.
Tuy nhiên, khác với dầu mỏ, than đá, sắt thép, dữ liệu không bị cạn kiệt mà có thể được làm giàu thêm, vừa là tư liệu sản xuất chính nhưng cũng đồng thời tạo ra thặng dư dữ liệu.
Nếu hình thái kinh tế số gắn với công nghệ thông tin, máy tính, vi mạch, điện tử, tự động hóa, Internet, thì hình thái kinh tế dữ liệu sẽ gắn liền với dữ liệu, trí tuệ nhân tạo. Nói cách khác, cuộc cách mạng dữ liệu đã và đang mang lại một hình thái mới - kinh tế dữ liệu, trong đó dữ liệu trở thành nguồn lực chiến lược để thúc đẩy hoạt động kinh tế xã hội, đổi mới sáng tạo và phát triển bền vững.
Trong kinh tế dữ liệu, dữ liệu là nguồn lực đầu vào, là tư liệu sản xuất chính để tạo ra giá trị mới. Dữ liệu là tài sản kinh tế đặc biệt, nó được trao đổi, định giá và thương mại hóa. Dữ liệu là nền tảng cho trí tuệ, dự báo, ra quyết định và có thể thay đổi hành vi và quản trị xã hội. Tại sao phải xác định kinh tế dữ liệu là đột phá chiến lược?
Thứ nhất, dữ liệu là động lực tăng trưởng và năng lực cạnh tranh quốc gia trong thời đại mới.
Thứ hai, dữ liệu là tư liệu sản xuất cho kỷ nguyên mới, đặc biệt là các công nghệ lõi như AI; không có dữ liệu thì không có AI.
Thứ ba, dữ liệu có yếu tố địa chính trị, liên quan trực tiếp đến chủ quyền, an ninh và vị trí trong chuỗi giá trị toàn cầu. Hiện nay khái niệm chủ quyền an ninh mạng cũng đã đan xen với chủ quyền về an ninh dữ liệu.
Thứ tư, dữ liệu có tiềm năng không thể lường trước được, có thể giúp tăng tốc hoặc bỏ qua các giai đoạn phát triển truyền thống.
Thứ năm, đây là cơ hội tốt nhất của nước ta để nâng cao vị thế quốc gia.
Theo Thiếu tướng Nguyễn Ngọc Cương, nhận thức rõ được điều này có nghĩa là chúng ta đang bước vào một cuộc cách mạng nhận thức mới, đó là tìm ra một tư liệu sản xuất mới, phương thức sản xuất mới kết hợp với lực lượng sản xuất mới tác động đến quan hệ sản xuất để bước vào kỷ nguyên mới.
Trong bối cảnh đó, với tầm nhìn lịch sử, Đảng và Nhà nước đã thúc đẩy cuộc cách mạng dữ liệu triển khai trên một bối cảnh rộng lớn, từ xây dựng hạ tầng dữ liệu tin cậy tới tạo lập dữ liệu tin cậy quốc gia, từ tự chủ làm chủ công nghệ lõi tới nâng cao nhận thức toàn dân và xây dựng nguồn lực chuyên gia có trình độ cao.
Điều đó có nghĩa là chúng ta đang mong muốn và cố gắng chuyển hóa rất nhanh một chu trình phát triển mà thế giới đã vượt qua để bắt kịp và tiến tới làm chủ một hình thái kinh tế mới mà thế giới đang hướng tới.
Cơ sở dữ liệu tổng hợp quốc gia đang được tạo lập và phát huy vai trò to lớn, trong đó dữ liệu quốc gia về dân cư của Bộ Công an đã xây dựng không đơn thuần chỉ là công cụ quản lý hành chính mà còn đóng vai trò rất quan trọng để nâng cao sức cạnh tranh quốc gia trong kỷ nguyên số, thể hiện ở ba vai trò chính.
Một là, tạo một nền tảng cho phổ cập dịch vụ số trên phạm vi toàn quốc khi mỗi công dân xác lập một danh tính số duy nhất, được định danh và xác thực tin cậy. Nhà nước, Chính phủ có điều kiện để cung cấp các dịch vụ trong môi trường số một cách thống nhất, liên thông và an toàn.
Trên cơ sở đó, phương thức phục vụ được từng bước tái cấu trúc theo hướng cắt giảm các yêu cầu thành phần hồ sơ người dân phải kê khai, xuất trình nhiều lần, tăng cường khai thác tái sử dụng dữ liệu sẵn có từ các bộ ngành.
Việc phổ cập dịch vụ số trên nền tảng dữ liệu dân cư cũng sẽ góp phần xóa bỏ rào cản về không gian địa lý và tạo điều kiện để người dân vùng sâu, vùng xa tiếp cận dịch vụ công tới mức độ thuận lợi nhất, tương đương với khu vực đô thị, qua đó góp phần thu hẹp khoảng cách phát triển giữa các vùng miền.
Hai là, cơ sở dữ liệu dân cư đã tạo nền tảng quan trọng cho sự phát triển của kinh tế số. Dữ liệu dân cư chính xác, được chuẩn hóa và cập nhật thường xuyên là điều kiện để các mô hình kinh doanh trên môi trường số vận hành an toàn, hiệu quả và có khả năng mở rộng.
Các lĩnh vực như thương mại điện tử, tài chính số, y tế số, giáo dục số cần dựa trên hệ thống định danh và xác thực điện tử để xác định người dùng, góp phần phòng ngừa gian lận, củng cố niềm tin trong giao dịch.
Hơn nữa, khi dữ liệu được khai thác, phân tích bằng công nghệ AI và Big Data, sẽ tạo ra giá trị kinh tế gấp nhiều lần giá trị ban đầu. Đây chính là "dầu mỏ" của thế kỷ XXI, là nguồn tài nguyên vô tận cho đổi mới sáng tạo, ra đời hàng nghìn sản phẩm dịch vụ mới, tạo việc làm và đóng góp vào tăng trưởng GDP.
Ba là, cơ sở dữ liệu dân cư đã góp phần phát triển và xây dựng xã hội số văn minh, tiến bộ và bền vững. Dữ liệu chính xác sẽ giúp Nhà nước quản trị dựa trên bằng chứng, từ đó hoạch định các chính sách khoa học, phân bổ nguồn lực hợp lý, phục vụ người dân tốt hơn.
Đồng thời, dữ liệu còn là công cụ để trao quyền giúp công dân chủ động kiểm soát thông tin cá nhân, tham gia giám sát công quyền để góp phần xây dựng xã hội dân chủ minh bạch. Khi dữ liệu sống và chảy thông suốt thì xã hội là một hệ sinh thái hoàn chỉnh, nơi mọi hoạt động kinh tế, xã hội, chính trị đều được số hóa, tối ưu và kết nối.
Xây nền móng bước đầu của kinh tế dữ liệu
Theo Thiếu tướng Nguyễn Ngọc Cương, trong thời gian qua, Đề án 06 đánh dấu bước chuyển mình lịch sử của Việt Nam trong cuộc chuyển đổi số. Cơ sở dữ liệu quốc gia về dân cư đã có 107 triệu dữ liệu công dân, kết nối với 15 bộ ngành và 34 địa phương, tiếp nhận 2,1 tỷ lượt yêu cầu xác thực. Ứng dụng VNeID có 67 triệu tài khoản định danh điện tử, tích hợp 50 tiện ích.
Cổng dịch vụ công quốc gia tích hợp 4.700 thủ tục, tiếp nhận 11,5 triệu hồ sơ trực tuyến năm 2025 và tiết kiệm hơn 4.000 tỷ đồng chi phí xã hội. VNeID chi trả 33.000 tỷ tiền an sinh xã hội cho 675.000 người.
Tuy nhiên, nếu nhìn vào thực chất, chúng ta mới ở giai đoạn xây nền móng bước đầu của nền kinh tế dữ liệu. Mới chỉ có cơ sở dữ liệu quốc gia về dân cư phát huy vai trò cốt lõi như vậy. Nếu chúng ta hình thành và khai thác được tiềm năng của cơ sở dữ liệu tổng hợp quốc gia với 4 trụ cột dữ liệu chính là con người, vật phẩm, địa điểm và hoạt động thì sẽ phát huy vai trò hơn nữa.
Trước thực trạng trên, để tận dụng mục tiêu tăng trưởng GDP hai con số giai đoạn 2026-2030, Thiếu tướng Nguyễn Ngọc Cương chỉ ra, cần phải giải quyết 3 điểm nghẽn quan trọng: Nghịch lý giữa có dữ liệu nhưng thiếu dữ liệu sống động; mâu thuẫn giữa có nền tảng nhưng thiếu hệ sinh thái; chưa xác định được mô hình kinh tế dữ liệu của quốc gia.
Từ đó, Bộ Công an đề xuất 5 đột phá chiến lược để gắn chặt chẽ với mục tiêu phát triển kinh tế số và xã hội số.
Cụ thể, xây dựng Nghị quyết của Bộ Chính trị về phát triển kinh tế dữ liệu; xây dựng hệ sinh thái dữ liệu mở để phục vụ doanh nghiệp và đổi mới sáng tạo; nâng cấp VNeID thành siêu nền tảng số quốc gia, trung tâm của hệ sinh thái số; triển khai chiến lược phát triển công dân số quốc gia với cơ chế khuyến khích đột phá; triển khai có hiệu quả khung kiến trúc dữ liệu quốc gia để các bộ ngành căn cứ vào đó xây dựng khung kiến trúc cho bộ, ngành, địa phương mình, và xây dựng nghị định tổ chức hoạt động của Trung tâm Dữ liệu Quốc gia như Thủ tướng đã chỉ đạo.
"5 đột phá chiến lược Bộ Công an đề xuất không phải là 5 mảnh ghép rời rạc mà sẽ là hệ thống tích hợp tác động đến các trụ cột phát triển kinh tế dữ liệu. Khi có hệ sinh thái dữ liệu quốc gia lấy con người làm trung tâm thì từng bước đẩy nhanh chuyển đổi số" - Thiếu tướng Nguyễn Ngọc Cương nói.
Ông Hồ Quang Bửu, Phó Chủ tịch UBND thành phố Đà Nẵng
Tham luận về phát triển dữ liệu mở phục vụ phát triển kinh tế số và xã hội số, những kinh nghiệm từ thành phố Đà Nẵng, ông Hồ Quang Bửu, Phó Chủ tịch UBND thành phố Đà Nẵng cho rằng, trong tiến trình chuyển đổi số, thành phố Đà Nẵng xác định dữ liệu là hạ tầng quan trọng, là nguồn tài nguyên mới cần thực hiện khai thác hiệu quả để càng tạo ra nhiều giá trị gia tăng cho nền kinh tế.
Thành phố đã sớm ban hành và triển khai Đề án Chuyển đổi số, Đề án Xây dựng thành phố thông minh, trong đó lấy khơi thông dữ liệu công làm nhiệm vụ trung tâm. Đà Nẵng là một trong những địa phương đầu tiên xây dựng và vận hành Cổng dữ liệu mở Thành phố, được xác định là nền tảng hạ tầng dữ liệu dùng chung phục vụ người dân, doanh nghiệp và xã hội.
Chia sẻ các nhóm giải pháp chính, ông Hồ Quang Bửu nêu, về thể chế và cách tiếp cận, Đà Nẵng đã sớm ban hành danh mục dữ liệu mở vào năm 2023 và quy chế chia sẻ dữ liệu. Đồng thời, đưa chỉ tiêu cung cấp dữ liệu mở vào kế hoạch chuyển đổi số hằng năm, yêu cầu 100% các cơ quan nhà nước tham gia cung cấp dữ liệu.
Đặc biệt, Đà Nẵng áp dụng cách tiếp cận "mở theo nhu cầu". Theo đó, chuyển từ "Thành phố có gì công bố cái đó" sang "người dân, doanh nghiệp cần gì Thành phố công bố cái đó" và yêu cầu các cơ quan địa phương định kỳ lấy ý kiến các doanh nghiệp, trường học về nhu cầu, yêu cầu dữ liệu mở để triển khai cung cấp.
Bên cạnh đó, tiên phong về nền tảng kỹ thuật. Thành phố Đà Nẵng là địa phương đầu tiên nghiên cứu đưa vào sử dụng thí điểm Cổng dịch vụ dữ liệu mở. Đến năm 2023, Cổng đã chính thức yêu cầu sử dụng thống nhất trên toàn Thành phố.
Cổng dữ liệu mở được xây dựng không chỉ là nền tảng dùng chung để cơ quan nhà nước chia sẻ dữ liệu nhằm phát triển hạ tầng dữ liệu bền vững trong chính quyền số, mà còn là đầu mối cung cấp dữ liệu mở miễn phí cho người dân, doanh nghiệp và cộng đồng khai thác, sử dụng và sáng tạo.
Về thúc đẩy nền kinh tế số và đổi mới sáng tạo, Cổng dữ liệu mở Đà Nẵng đã công khai hơn 1.500 bộ dữ liệu, thu hút hơn 1.800 tài khoản đăng ký, sử dụng và hơn 5,8 triệu lượt truy cập. Đây là nguồn tài nguyên dồi dào miễn phí cho doanh nghiệp, startup và các cá nhân để phát triển ứng dụng các dịch vụ mới như thúc đẩy phát triển du lịch thông minh, quản lý giao thông và đô thị hiệu quả, thu hút đầu tư minh bạch…
Về ứng dụng dữ liệu mở trong cung cấp dịch vụ tiện ích số cho người dân và doanh nghiệp, Cổng dữ liệu mở đã công khai nhiều thông tin quan trọng như quy hoạch đô thị, đất đai, chất lượng môi trường giúp người dân, doanh nghiệp dễ dàng tiếp cận, tra cứu, giám sát...
Từ những kinh nghiệm và kết quả triển khai đến nay, trong giai đoạn 2026-2030, Đà Nẵng tiếp tục định hướng phát triển Cổng dữ liệu mở không chỉ là giải pháp công nghệ mà là phương thức quản trị mới và là chìa khóa quan trọng để mở khóa tiềm năng tăng trưởng GDP.
Thiếu tướng Nguyễn Ngọc Cương, Giám đốc Trung tâm Dữ liệu Quốc gia nhấn mạnh: Kinh tế dữ liệu là con đường để Việt Nam không chỉ đuổi kịp mà vượt lên, đạt mục tiêu mà Đảng, Nhà nước đã đề ra. Bộ Công an cam kết đồng hành cùng Chính phủ, doanh nghiệp và toàn thể người dân để thực hiện từ khóa: Đưa Việt Nam phát triển hùng cường và phồn vinh.