Phóng viên Báo Công Thương đã có cuộc trao đổi với chuyên gia kinh tế - TS. Võ Trí Thành xung quanh vấn đề này tại Tọa đàm trực tuyến "Xuất nhập khẩu hàng hóa: Tập trung cho mục tiêu tăng trưởng 12%" do Báo Công Thương tổ chức ngày 6/10/2025.
Xuất nhập khẩu vượt kỳ vọng
- Kết quả xuất nhập khẩu 9 tháng đầu năm 2025 của Việt Nam có điểm gì nổi bật so với kỳ vọng, thưa ông?
TS. Võ Trí Thành: Kết quả thương mại hàng hóa của Việt Nam trong 9 tháng đầu năm 2025, bao gồm cả xuất khẩu và nhập khẩu, đã vượt kỳ vọng. Kim ngạch xuất khẩu tăng trưởng ấn tượng trên nhiều nhóm mặt hàng.
Kết quả thương mại hàng hóa của Việt Nam trong 9 tháng đầu năm 2025, bao gồm cả xuất khẩu và nhập khẩu, đã vượt kỳ vọng. Ảnh minh họa
Bên cạnh những kết quả tích cực về xuất khẩu, không thể bỏ qua nhập khẩu. Nhập khẩu của Việt Nam đóng vai trò quan trọng và tăng trưởng xuất nhập khẩu. Cơ cấu nhập khẩu có thể chia thành ba nhóm chính. Nhóm đầu tiên là hàng cạnh tranh với sản phẩm tiêu dùng trong nước, đóng góp khoảng 6 - 7% vào tăng trưởng. Hai nhóm còn lại liên quan trực tiếp đến năng lực sản xuất và xuất khẩu gồm hàng trung gian, linh kiện nhập khẩu để chế biến, sản xuất thành sản phẩm cuối cùng xuất khẩu, chiếm 35 - 40% và nhóm còn lại gồm các mặt hàng thiết bị, máy móc (hàng vốn) và nguyên liệu, phục vụ cả FDI lẫn doanh nghiệp trong nước, chiếm tỷ trọng lớn.
Tổng thể, cả xuất khẩu và nhập khẩu đều diễn biến khả quan, phù hợp với tốc độ tăng trưởng chung, đặc biệt ở công nghiệp chế biến, chế tạo. Bên cạnh đầu tư công và hạ tầng, đầu tư tư nhân và FDI cũng đóng vai trò quan trọng, nhất là trong việc nhập khẩu thiết bị và máy móc. Kết quả của hoạt động xuất nhập khẩu đã đóng góp tích cực cho kết quả tăng trưởng kinh tế chung 9 tháng năm 2025 đạt 7,85%.
Với cách tiếp cận tổng thể này không chỉ giúp đánh giá đầy đủ bức tranh kinh tế, mà còn nhận diện các lĩnh vực cần thúc đẩy, góp phần nâng cao tăng trưởng uất nhập khẩu trong năm nay, đồng thời tăng cường năng lực sản xuất và xuất khẩu cho những năm tới. Việc nhìn tổng thể cũng tạo cơ sở dự báo và chuẩn bị ứng phó với các khó khăn sắp tới.
Đa dạng hóa thị trường xuất khẩu và nhập khẩu trở nên cần thiết
Ngoài yếu tố thị trường, đâu là những thách thức nội tại của doanh nghiệp Việt Nam trong việc nâng cao năng lực xuất nhập khẩu, thưa ông?
TS. Võ Trí Thành: Trong gần 10 năm qua, cạnh tranh giữa các nước lớn và xu hướng bảo hộ ngày càng gia tăng. Trong đó, yếu tố tiêu cực nhất hiện nay là bất định. Trong bối cảnh thế giới khó dự đoán hành vi của đối tác hay cách ứng xử của các nước lớn, rủi ro và bất định đang ở mức cao nhất trong nhiều thập kỷ, đòi hỏi phải có chiến lược ứng phó chủ động.
TS. Võ Trí Thành - chuyên gia kinh tế. Ảnh: Nam Nguyễn
Trong bối cảnh này, có hai cách cơ bản để giảm thiểu tác động. Thứ nhất, quản trị thông tin – bám sát nguồn dữ liệu, phân tích kỹ để lựa chọn thông tin đáng tin cậy giữa “biển thông tin” hiện nay. Thứ hai, xây dựng kịch bản ứng phó, không chỉ kỳ vọng vào tình huống lý tưởng mà chuẩn bị các phương án ứng phó với tác động tiêu cực. Khi tình huống bất lợi xảy ra, tác động sẽ được giảm thiểu; nếu không xảy ra, đây vẫn là lợi thế.
Hiện nay, cả doanh nghiệp và Chính phủ đều phải tập trung vào quản trị rủi ro và bất định, khi các biện pháp thuế đối ứng và nhiều biến số kinh tế toàn cầu vẫn tác động mạnh. Các dự báo của IMF và World Bank cho thấy tăng trưởng toàn cầu chưa đạt tiềm năng, trong đó các đối tác lớn như Trung Quốc và Hoa Kỳ cũng chưa có dấu hiệu tăng trưởng khả quan. Điều này đồng nghĩa cầu của các thị trường truyền thống đang hàm chứa nhiều yếu tố bất định. Đa dạng hóa thị trường xuất khẩu và nhập khẩu trở nên cấp thiết hơn bao giờ hết.
Tuy nhiên, cần nhấn mạnh, thị trường Trung Quốc và Hoa Kỳ vẫn giữ vai trò quan trọng, không chỉ về xuất nhập khẩu trực tiếp mà còn trong việc nâng cao năng lực sản xuất trong nước. Các mặt hàng nhập khẩu từ hai thị trường này, bao gồm thiết bị, máy móc và công nghệ cao, đóng vai trò then chốt trong phát triển chuỗi sản xuất nội địa.
Để khai thác hiệu quả các thị trường lớn, doanh nghiệp cần nắm bắt thông tin thị trường, hiểu rõ đối tác và thiết lập mạng lưới quan hệ đa dạng là điều thiết yếu để tận dụng tối đa cơ hội.
Một vấn đề nội tại khác là văn hóa và thói quen kinh doanh của doanh nghiệp Việt Nam. Mặc dù trong 5–7 năm gần đây đã có những chuyển biến tích cực, doanh nghiệp vẫn cần nỗ lực để đáp ứng các tiêu chuẩn quốc tế về kỹ thuật và vệ sinh an toàn thực phẩm và khi hướng tới các thị trường cao cấp, các tiêu chuẩn còn cao hơn, đòi hỏi doanh nghiệp nâng cấp năng lực và cách tiếp cận.
Bởi áp lực không chỉ đến từ tiêu chuẩn kỹ thuật mà còn từ yêu cầu chất lượng cao của người tiêu dùng tại các nền kinh tế phát triển, đặc biệt với hàng tiêu dùng. Ngoài ra, doanh nghiệp còn phải đáp ứng các yêu cầu về phát triển xanh, giảm phát thải carbon và nhiều yếu tố bền vững khác.
Hoạt động xuất nhập khẩu hiện nay đã vượt xa khái niệm mua bán trực tiếp. Quá trình từ sản phẩm ban đầu đến sản phẩm cuối cùng trải dài qua chuỗi cung ứng và chuỗi giá trị phức tạp, trong đó logistics chỉ là một phần. Quan trọng hơn là quan hệ giữa các đối tác, pháp lý, bảo vệ quyền lợi và xử lý tranh chấp. Doanh nghiệp cần biết kết nối và hợp tác để tạo lợi ích chung và ứng phó khi xảy ra xung đột hay tranh chấp quốc tế.
Hiểu biết về xuất nhập khẩu hiện nay đã vượt qua những kiến thức truyền thống như tỷ giá hay lãi suất, dù những yếu tố này vẫn quan trọng. Thị trường tăng trưởng hay chậm chỉ là một phần; bức tranh thực tế sâu hơn nhiều. Dù doanh nghiệp Việt Nam đã thay đổi đáng kể, tổng thể vẫn còn nhiều việc phải làm để duy trì và nâng cao năng lực cạnh tranh trong “cuộc chơi” xuất nhập khẩu.
Nâng tầm cạnh tranh quốc tế
- Việc đa dạng hóa thị trường xuất khẩu có vai trò như thế nào trong việc giảm rủi ro và ứng phó biến động toàn cầu, thưa ông?
TS. Võ Trí Thành: Gần đây, tại nhiều hội thảo quốc tế, các chuyên gia nhấn mạnh bối cảnh thương mại toàn cầu ngày càng phức tạp, nổi bật là xu hướng bảo hộ, đối đầu và bất định. Một thuật ngữ mới được nhắc đến nhiều là “weaponization” – vũ khí hóa các công cụ kinh tế, khi các biện pháp thương mại trở thành “vũ khí” tác động trực tiếp đến xuất nhập khẩu. Trong tình hình này, các đối sách trở nên đặc biệt quan trọng, không chỉ đối với doanh nghiệp mà còn với Chính phủ, nhằm duy trì ổn định và thúc đẩy xuất khẩu.
Báo Công Thương tổ chức Tọa đàm “Xuất nhập khẩu hàng hóa: Tập trung cho mục tiêu tăng trưởng 12%”. Ảnh: Nam Nguyễn
Thị trường Hoa Kỳ vẫn giữ vai trò chiến lược với Việt Nam, do đó, bảo vệ năng lực cạnh tranh và thị phần tại đây là ưu tiên hàng đầu. Tuy nhiên, thế giới không chỉ có Hoa Kỳ. Việc đa dạng hóa thị trường xuất khẩu giúp giảm phụ thuộc, tận dụng cơ hội từ các thị trường tiềm năng khác và ứng phó với biến động chính sách, rủi ro địa chính trị.
Trong bối cảnh đó, Việt Nam tiếp tục khai thác lợi thế từ các Hiệp định thương mại tự do (FTA) khu vực như CPTPP, RCEP, đồng thời nâng cấp các hiệp định ASEAN+1, ASEAN - Trung Quốc, ASEAN - Hàn Quốc, ASEAN - Australia - New Zealand. Bộ Công Thương cũng đang đẩy mạnh đàm phán các FTA mới với Canada, Trung Đông, Israel và mở rộng thị trường tiềm năng như Hà Lan. Mặc dù Hoa Kỳ vẫn là thị trường then chốt, việc đa dạng hóa xuất khẩu sang nhiều thị trường khác giúp doanh nghiệp giảm rủi ro, nâng cao năng lực cạnh tranh và duy trì đà tăng trưởng bền vững.
Thành công trong hợp tác quốc tế không chỉ dựa vào FTA mà còn phụ thuộc vào thông tin thị trường và hiểu biết về đối tác. Nắm bắt thị hiếu, phối hợp trong chuỗi cung ứng và chuỗi giá trị giúp Việt Nam nâng cao vị thế và gia tăng giá trị xuất khẩu.
Một chiến lược then chốt khác là đầu tư. Từ cấp tỉnh đến trung ương, hoạt động xúc tiến thương mại, đầu tư và du lịch đang được liên kết chặt chẽ, bởi thương mại gắn liền với năng lực cạnh tranh và sản xuất. Xúc tiến đầu tư không chỉ thu hút vốn mà còn củng cố thị trường đầu vào, giữ chân đối tác nước ngoài và nâng cao khả năng cạnh tranh quốc tế.
Chiến lược “Go Global” được triển khai nhằm đưa doanh nghiệp Việt Nam tham gia sâu hơn vào chuỗi cung ứng toàn cầu, nâng cao giá trị gia tăng, hình thành các doanh nghiệp tiên phong dẫn dắt hệ sinh thái, chuỗi giá trị và chuỗi cung ứng. Đồng thời, doanh nghiệp cần vừa thích ứng với khó khăn trước mắt, vừa chuẩn bị chiến lược dài hạn để quản trị rủi ro và nắm bắt cơ hội trong bối cảnh bất định.
Chỉ khi kết hợp giữa hành động thực tiễn và tầm nhìn chiến lược, giữa giải quyết khó khăn hiện tại và chuẩn bị cho tương lai, doanh nghiệp mới có thể phát triển bền vững và nâng cao sức cạnh tranh trên thị trường quốc tế. Tăng trưởng xuất khẩu hai con số từ đầu năm đến nay là minh chứng rõ ràng cho tín hiệu tích cực của nền kinh tế.
- Xin cảm ơn ông!
Theo Cục Thống kê (Bộ Tài chính), 9 tháng đầu năm 2025, tổng kim ngạch xuất nhập khẩu hàng hóa đạt 680,66 tỷ USD, tăng 17,3% so với cùng kỳ, trong đó xuất khẩu tăng 16,0%, nhập khẩu tăng 18,8%. Cán cân thương mại hàng hóa đạt mức xuất siêu 16,82 tỷ USD. Về cơ cấu nhóm hàng xuất khẩu, 9 tháng đầu năm nay, nhóm hàng công nghiệp chế biến đạt 309,03 tỷ USD, chiếm 88,6%; nhóm hàng nông sản, lâm sản đạt 29,51 tỷ USD, chiếm 8,5%; nhóm hàng thủy sản đạt 8,17 tỷ USD, chiếm 2,3%; nhóm hàng nhiên liệu và khoáng sản đạt 2,03 tỷ USD, chiếm 0,6%.