Công nghệ và nhân lực: Giải pháp kép cho an toàn thực phẩm, môi trường

Khoảng trống công nghệ và yêu cầu hợp tác quốc tế

Trong bối cảnh Việt Nam đang bước vào giai đoạn công nghiệp hóa, đô thị hóa nhanh, các vấn đề ô nhiễm môi trường, đặc biệt là ô nhiễm nước, không khí và nguy cơ về an toàn thực phẩm, trở nên ngày càng cấp bách. Các phương pháp phân tích truyền thống tại phòng thí nghiệm thường tiêu tốn nhiều thời gian, chi phí và nhân lực, hạn chế khả năng ứng phó kịp thời trước các tình huống khẩn cấp về chất lượng môi trường và thực phẩm.

Để giải quyết thách thức này, việc phát triển công nghệ cao chế tạo thiết bị phân tích nhanh, dễ sử dụng trở thành một nhu cầu cấp thiết. Dự án SATREPS EDFEN, hợp tác giữa Việt Nam và Nhật Bản, được triển khai nhằm đáp ứng yêu cầu đó, trong đó Cơ quan Hợp tác Quốc tế Nhật Bản (JICA) giữ vai trò đồng tài trợ và điều phối kỹ thuật quan trọng, phối hợp cùng Cơ quan Khoa học và Công nghệ Nhật Bản (JST) để hỗ trợ toàn bộ quá trình chuyển giao công nghệ và nâng cao năng lực. Trung tâm Nghiên cứu - Phát triển - Đào tạo về Khoa học & Công nghệ Phân tích (Analytical R&E Center) tại Đại học Quốc gia Hà Nội là kết quả trực tiếp của hợp tác này.

Theo đó, PGS. TS Hoàng Minh Sơn, Giám đốc Đại học Quốc gia Hà Nội nhận định: “Trung tâm này là một cấu phần cốt lõi của Dự án SATREPS EDFEN sử dụng nguồn vốn ODA không hoàn lại vô cùng quý báu từ Chính phủ Nhật Bản. Đây là một mục tiêu trực tiếp và thiết yếu, giải quyết các vấn đề nóng bỏng của xã hội hiện nay”.

Cách tiếp cận của dự án không chỉ dừng lại ở việc đầu tư thiết bị mà hướng tới đổi mới toàn diện từ công nghệ, nhân lực đến hạ tầng dữ liệu. Theo GS.TS Lê Thanh Sơn, Hiệu trưởng trường Đại học Khoa học tự nhiên, Đại học Quốc gia Hà Nội, trung tâm tập trung vào ba trụ cột chiến lược: công nghệ kỹ thuật phân tích, đào tạo nguồn nhân lực và khoa học dữ liệu.

Trong đó, các thiết bị phân tích dựa trên công nghệ vi lưu (microfluidic) và phát hiện điện hóa (electrochemical detection) được kỳ vọng giúp phân tích chất lượng nước, không khí và thực phẩm trực tiếp tại hiện trường, giảm đáng kể độ trễ so với quy trình truyền thống.

Nâng chất lượng nhân lực và hạ tầng dữ liệu cho giám sát chủ động

Bên cạnh vấn đề công nghệ, thiếu hụt nhân lực chất lượng cao là thách thức lớn đối với lĩnh vực quan trắc và phân tích môi trường. Dù nhiều địa phương đã đầu tư thiết bị hiện đại, khả năng vận hành, bảo trì và khai thác dữ liệu vẫn còn hạn chế.

Trong bối cảnh đó, Trung tâm Analytical R&E đóng vai trò đào tạo và chuyển giao chuyên môn thông qua các chương trình tập huấn thực hành, có sự tham gia của chuyên gia Nhật Bản. Mục tiêu là giúp đội ngũ kỹ thuật trong nước làm chủ công nghệ, xử lý dữ liệu kịp thời và nâng cao chất lượng phân tích.

Ở góc độ triển khai dự án, GS.TS Nguyễn Văn Nội, Quản lý dự án SATREP nhấn mạnh tính thiết thực của việc tiếp nhận và làm chủ công nghệ: “Chúng tôi nhận thức rõ rằng đây không chỉ là sự đầu tư về trang thiết bị mà còn là sự tin tưởng vào khả năng triển khai của phía Việt Nam; nhiệm vụ của dự án là biến nguồn lực và hỗ trợ kỹ thuật từ JICA và JST thành các giải pháp có thể ứng dụng thực tế".

Song song với đào tạo, dự án cũng hướng tới xây dựng hệ thống phân tích và giám sát tại hiện trường, tích hợp thu thập, xử lý dữ liệu nhanh chóng. Điều này cho phép phát hiện sớm các nguy cơ ô nhiễm, hỗ trợ cơ quan quản lý trong việc giám sát liên tục và đưa ra quyết định kịp thời hơn. Việc kết hợp giữa thiết bị hiện trường, hạ tầng dữ liệu và chuyên môn kỹ thuật tạo thành một mô hình khép kín, đáp ứng tốt hơn nhu cầu quan trắc trong bối cảnh ô nhiễm diễn biến khó lường.

"Sự ra đời của Trung tâm Analytical R&E không chỉ là một bước tiến về cơ sở vật chất, mà còn là sự cam kết của Đại học Quốc gia Hà Nội trong việc đưa nghiên cứu khoa học phục vụ trực tiếp lợi ích quốc gia, đặc biệt là an toàn thực phẩm và chất lượng môi trường", PGS. TS Hoàng Minh Sơn, Giám đốc Đại học Quốc gia Hà Nội nhận định.