Hà Tĩnh, vùng đất nằm trọn trong dải đất miền Trung đầy nắng gió, nơi có sự giao hòa tuyệt vời giữa dãy núi Hồng Lĩnh hùng vĩ, dòng sông La thơ mộng và bờ biển dài xanh thẳm. Chính sự hòa quyện này đã kiến tạo nên một nguồn nguyên liệu tự nhiên phong phú, tạo điều kiện cho sự ra đời của những đặc sản mang đậm dấu ấn riêng, trở thành tinh hoa văn hóa và tiềm năng phát triển kinh tế bền vững của tỉnh nhà.
Tinh hoa núi rừng làm nên "hồn cốt" Hà Tĩnh
Sự khác biệt của đặc sản Hà Tĩnh nằm ở tính thổ nhưỡng độc đáo. Mỗi sản phẩm đều gắn liền với một địa danh cụ thể, tạo nên một "chứng nhận" tự nhiên về chất lượng mà không nơi nào có được.
Vùng đất Hương Khê – nơi được mệnh danh là “chảo lửa, túi mưa” của Hà Tĩnh. Nơi đây khí hậu và thổ nhưỡng đặc trưng đã tạo nên giống cam Khe Mây nức tiếng.
Cam Khe Mây là cây kinh tế, niềm tự hào của người dân Hà Tĩnh.
Cam Khe Mây mang trong mình vị ngọt thanh, mọng nước đặc trưng mà các vùng khác không thể có được. Vỏ cam mỏng, tép cam vàng óng, hương thơm dịu nhẹ.
Việc chăm sóc loại cam này tuân thủ quy trình nghiêm ngặt, từ việc chọn giống sạch bệnh, bón phân hữu cơ đến việc hạn chế tối đa thuốc bảo vệ thực vật. Người dân phải tỉa cành, tạo tán kỹ lưỡng để cây nhận được ánh sáng đều, giúp quả cam tích tụ đường tốt nhất.
Đặc biệt, sự chênh lệch nhiệt độ lớn giữa ngày và đêm tại vùng này là "chìa khóa vàng" tạo nên vị ngọt đậm, thanh mát, mọng nước đặc trưng, vỏ mỏng, tép cam vàng óng.
"Cam Khe Mây là cây kinh tế, niềm tự hào của người dân. Vào dịp tết Nguyên Đán, những cành cam trĩu quả thường được chưng trong nhà như biểu tượng của sự sung túc và may mắn", anh Đinh Văn Hải, xã Hương Đô chia sẻ.
Nếu cam Khe Mây là đại diện cho sự tươi mới, thì bưởi Phúc Trạch lại là biểu tượng của sự tinh hoa. Loại quả này được coi là một trong những giống bưởi quý nhất Việt Nam, thường ví von là đặc sản “tiến Vua”.
Việc xây dựng thương hiệu cho Bưởi Phúc Trạch tập trung vào việc kiểm soát nghiêm ngặt quy trình trồng trọt theo tiêu chuẩn VietGAP.
Bưởi Phúc Trạch được trồng tại vùng đất Hương Khê hàng trăm năm nay. Hiện, diện tích trồng bưởi Phúc Trạch tại Hà Tĩnh đã được mở rộng lên hàng nghìn héc-ta, tập trung chủ yếu tại Phúc Trạch, Gia Phố, Hương Bình,… sản lượng ổn định hàng năm, cây bưởi đã trở thành cây trồng chủ lực, góp phần cải thiện thu nhập và nâng cao đời sống cho người dân địa phương.
Đất đai nơi đây có hàm lượng khoáng chất đặc biệt, giúp bưởi có vị ngọt đậm mà vẫn giữ được chút chua thanh, tép bưởi ráo và thơm đặc trưng.
Việc xây dựng thương hiệu cho Bưởi Phúc Trạch tập trung vào việc kiểm soát nghiêm ngặt quy trình trồng trọt theo tiêu chuẩn VietGAP.
Từ một loại cây mọc tự nhiên, dó bầu nay đã trở thành cây kinh tế mũi nhọn tại nhiều địa phương ở Hà Tĩnh.
Tiếp nối tinh hoa núi rừng, trầm hương Hương Khê trở thành một thương hiệu tầm quốc gia. Được mệnh danh là vua của các mùi hương, trầm hương Hương Khê kết tinh từ những thương tổn của cây dó bầu tạo thành. Hương thơm của trầm hương Hương Khê có đặc tính sâu, thanh khiết, bền bỉ và ấm áp hơn hẳn so với trầm hương ở nhiều vùng khác, do được kết tinh từ nắng nơi "chảo lửa" và cái lạnh của gió bấc vùng núi Hương Khê.
Từ một loại cây mọc tự nhiên, cây dó bầu nay đã trở thành cây kinh tế mũi nhọn tại các xã Phúc Trạch, Gia Phố, Hương Bình, Hương Khê,….
Hiện nay, riêng xã Phúc Trạch, được mệnh danh là thủ phủ của dó trầm, đã có tới trên 350 ha cây Dó Bầu, với diện tích cho thu hoạch trầm hương gần 200 ha.
Việc phát triển làng nghề chế tác trầm hương tại thôn 8, xã Phúc Trạch đã giúp tổng doanh thu đạt trên 30 tỷ đồng/năm, với thu nhập bình quân mỗi hộ đạt gần 260 triệu đồng, chứng tỏ giá trị kinh tế bền vững mà trầm hương mang lại. Trầm hương với giá trị về vật phẩm tâm linh đã trở thành tài sản quý giá của người dân.
Đậm đà hương vị truyền thống
Nếu núi rừng ban tặng tinh hoa cây trái, thì vùng biển Hà Tĩnh lại kiến tạo nên những giọt nước mắm quý giá. Nước mắm vùng biển Kỳ Ninh (phường Hải Ninh, Hà Tĩnh) và nhiều làng nghề khác của Hà Tĩnh (như Thiên Cầm, Kỳ Xuân, Lộc Hà,…) đã tạo dựng danh tiếng nhờ quy trình sản xuất thủ công, kiên trì.
Hiện nay, nước mắm truyền thống Hà Tĩnh đang có những bước tiến mạnh mẽ, khẳng định chất lượng và thương hiệu trên thị trường.
Sự đặc biệt nằm ở nguyên liệu cá tươi được đánh bắt đúng mùa vụ. Cá tươi được trộn với muối tinh khiết theo tỉ lệ từ thời cha ông để lại và ủ trong các thùng chượp bằng gỗ lớn (ngày nay, bồn xi măng hoặc bồn Inox cũng được sử dụng) suốt thời gian từ 12 đến 18 tháng.
Suốt quá trình này, nước mắm được "náo đảo" (phơi nắng và đảo đều) thủ công để nhiệt độ mặt trời xúc tác cho quá trình thủy phân tự nhiên. Đây là bí quyết giúp nước mắm đạt độ đạm cao, có màu hổ phách cánh gián đẹp mắt, hương vị đậm đà và hậu vị ngọt sâu của đạm cá tự nhiên.
Hiện nay, nước mắm truyền thống Hà Tĩnh đang có những bước tiến mạnh mẽ. Nhiều sản phẩm đã đạt chuẩn OCOP 3 sao, 4 sao cấp tỉnh (như nước mắm Luận Nghiệp, Nhất Ninh, Phú Sáng), khẳng định chất lượng và thương hiệu trên thị trường.
Các sản phẩm đưa ra thị trường đều được kiểm tra nghiêm ngặt.
Đặc biệt, một số cơ sở đã mạnh dạn ứng dụng công nghệ như hệ thống gia nhiệt từ năng lượng mặt trời và náo đảo tự động. Việc này giúp rút ngắn thời gian ủ chượp (từ 15- 18 tháng xuống còn 8 - 9 tháng) mà vẫn giữ nguyên chất lượng truyền thống; tăng cường vệ sinh an toàn thực phẩm, giảm phát sinh mùi và thân thiện hơn với môi trường, góp phần tăng doanh thu đáng kể và thậm chí xuất khẩu thành công sang các thị trường như Úc, Nhật Bản.
Tạo dựng thương hiệu đưa đặc sản "cất cánh"
Việc cấp Chỉ dẫn Địa lý cho cam Khe Mây và bưởi Phúc Trạch đã trở thành công cụ Marketing mạnh mẽ cho người nông dân địa phương.
Chị Lê Thị Cẩm Vân, Hợp tác xã nông nghiệp và dịch vụ Thảo Vân chia sẻ: “Với cam Khe Mây, chúng tôi xây dựng hợp tác xã kiểu mới, cam kết sản xuất theo tiêu chuẩn VietGAP và GlobalGAP. Mỗi trái cam bán ra đều có chỉ dẫn địa lý và mã QR truy xuất nguồn gốc. Đó là cách chúng tôi bán niềm tin tuyệt đối cho khách hàng.”
Mỗi trái cam bán ra đều có chỉ dẫn địa lý và mã QR truy xuất nguồn gốc, đó là cách người dân bán niềm tin tuyệt đối cho khách hàng.
Để xây dựng giá trị văn hóa và tiêu chuẩn OCOP, xác cơ sở trầm hương chọn cách tập trung vào việc giữ gìn và nâng cao giá trị truyền thống qua các chứng nhận.
Ông Bùi Thức Chính – Giám đốc Hợp tác xã Trầm hương Hiền Linh cho biết, giá trị trầm hương Hương Khê giờ đây được nâng cao thông qua việc chế tác các sản phẩm trang sức, tượng phong thủy cao cấp từ trầm.
Đặc biệt, tinh dầu trầm Hương Khê có mùi hương đặc trưng, là nguyên liệu quý giá trong ngành nước hoa và mỹ phẩm; giúp chúng tôi đa dạng hóa sản phẩm, định vị Trầm Hương Hương Khê như một thương hiệu xa xỉ và tinh tế, tiếp cận phân khúc cao cấp tại các thị trường lớn.
Trầm hương Hương Khê được định vị như một thương hiệu xa xỉ và tinh tế, tiếp cận phân khúc cao cấp tại các thị trường lớn.
Sản phẩm Hà Tĩnh có chất lượng nội tại tuyệt vời, được thiên nhiên ban tặng và con người dày công chăm sóc. Tuy nhiên, "tinh hoa vùng miền" chỉ thực sự "cất cánh" khi được cộng hưởng với "câu chuyện thương hiệu" bài bản, sự đầu tư nghiêm túc vào tiêu chuẩn hóa và sự hỗ trợ của công nghệ.
Bằng cách biến mỗi sản phẩm thành một đại sứ văn hóa, Hà Tĩnh đang từng bước khẳng định vị thế của mình trên bản đồ đặc sản Việt Nam, hướng tới một nền kinh tế bền vững dựa trên các giá trị bản địa.
Bài 2: Thương hiệu 'Made in Hà Tĩnh' lên 'số'
Hà Tĩnh có 190 sản phẩm được công nhận là sản phẩm công nghiệp nông thôn tiêu biểu cấp tỉnh, cấp khu vực và cấp quốc gia. Đây là những sản phẩm có thế mạnh, mang nét đặc trưng của địa phương, có tiềm năng để phát triển sản xuất, mở rộng thị trường, đáp ứng thị hiếu người tiêu dùng trong và ngoài nước góp phần làm phong phú, đa dạng thêm bức tranh của ngành Công Thương Hà Tĩnh trong tiến trình phát triển và hội nhập.