Trong bức tranh xuất khẩu những năm gần đây, đồ chơi không còn là nhóm hàng đứng ngoài “vòng kiểm soát” của các hiệp định thương mại tự do. Khi Việt Nam tham gia ngày càng nhiều FTA, từ các hiệp định khu vực đến các FTA thế hệ mới, ưu đãi thuế quan mở ra đồng thời với những yêu cầu chặt chẽ hơn về xuất xứ hàng hóa. Với mặt hàng đồ chơi, xuất xứ không còn là thủ tục kỹ thuật thuần túy, mà trở thành điều kiện tiên quyết để hàng hóa được tiếp cận thị trường một cách bền vững.
Thực tế cho thấy, đồ chơi xuất khẩu của Việt Nam đang hiện diện tại nhiều thị trường FTA quan trọng như EU, UK, Nhật Bản. Tuy nhiên, khác với các mặt hàng thuần nông hoặc khoáng sản, đồ chơi phần lớn được sản xuất từ nhiều loại nguyên liệu khác nhau, trong đó không ít nguyên liệu có nguồn gốc nhập khẩu. Chính điều này khiến việc xác định xuất xứ trở nên phức tạp hơn và đòi hỏi doanh nghiệp phải nắm chắc quy tắc của từng hiệp định.
Khi xuất khẩu đồ chơi sang các thị trường FTA, đáp ứng đúng quy tắc xuất xứ là điều kiện bắt buộc để hàng Việt được hưởng ưu đãi thuế quan
Theo khung pháp lý hiện hành, để được hưởng ưu đãi thuế quan theo FTA, hàng hóa phải đáp ứng quy tắc xuất xứ tương ứng. Đối với đồ chơi, nhóm hàng chủ yếu thuộc diện xuất xứ không thuần túy, xuất xứ được xác định dựa trên các tiêu chí như chuyển đổi cơ bản, hàm lượng giá trị khu vực hoặc công đoạn gia công, chế biến cụ thể. Việc lựa chọn và áp dụng đúng tiêu chí không chỉ quyết định khả năng được cấp Giấy chứng nhận xuất xứ (C/O), mà còn ảnh hưởng trực tiếp đến tính an toàn pháp lý của lô hàng khi làm thủ tục nhập khẩu tại nước đối tác.
Một vấn đề đáng lưu ý là trong thực tiễn, không ít doanh nghiệp vẫn có sự nhầm lẫn giữa C/O với nhãn hàng hóa như “Made in…” hay “Product of…”. Trên thực tế, C/O là chứng từ pháp lý phục vụ mục đích hưởng ưu đãi thuế quan và áp dụng các biện pháp quản lý thương mại, trong khi nhãn hàng hóa chủ yếu phục vụ thông tin cho người tiêu dùng. Việc ghi nhãn đúng không đồng nghĩa với việc hàng hóa đủ điều kiện hưởng ưu đãi thuế nếu không đáp ứng quy tắc xuất xứ theo FTA.
Bên cạnh đó, xuất xứ hàng hóa cũng không thể đồng nhất với truy xuất nguồn gốc hay thương hiệu sản phẩm. Truy xuất nguồn gốc giúp minh bạch quá trình sản xuất, còn thương hiệu phản ánh giá trị thị trường, nhưng chỉ C/O mới là “giấy thông hành” để hàng hóa được hưởng ưu đãi thuế quan khi xuất khẩu sang các thị trường có FTA.
Trong bối cảnh nhiều thị trường nhập khẩu tăng cường hậu kiểm, yêu cầu về xuất xứ đối với đồ chơi ngày càng khắt khe. Không chỉ dừng lại ở khâu cấp C/O, cơ quan hải quan nước nhập khẩu có thể yêu cầu xác minh lại toàn bộ quy trình sản xuất, nguồn nguyên liệu và cách tính hàm lượng giá trị. Nếu doanh nghiệp không chuẩn bị đầy đủ hồ sơ, hoặc áp dụng sai quy tắc xuất xứ, nguy cơ bị từ chối ưu đãi, truy thu thuế, thậm chí bị áp dụng các biện pháp phòng ngừa thương mại là hoàn toàn có thể xảy ra.
Đáng chú ý, với một số thị trường như EU và UK, cơ chế tự chứng nhận xuất xứ được áp dụng cho các lô hàng có trị giá không vượt ngưỡng quy định. Điều này tạo thuận lợi nhất định cho doanh nghiệp, nhưng đồng thời cũng đặt ra yêu cầu cao hơn về trách nhiệm tự kê khai và tự chịu trách nhiệm trước pháp luật. Khi giá trị lô hàng vượt ngưỡng, doanh nghiệp vẫn phải thực hiện thủ tục đề nghị cấp C/O thông qua hệ thống điện tử theo quy định.
Ở góc độ quản lý nhà nước, xuất xứ hàng hóa là một trong những công cụ quan trọng để thực thi cam kết quốc tế, bảo đảm tính minh bạch và công bằng trong thương mại. Việc tuân thủ nghiêm túc quy tắc xuất xứ không chỉ giúp doanh nghiệp tận dụng hiệu quả ưu đãi FTA, mà còn góp phần bảo vệ uy tín của hàng hóa Việt Nam trên thị trường quốc tế.
Đại diện Cục Xuất nhập khẩu cho biết, trong trường hợp phát sinh vướng mắc về xuất xứ tại nước nhập khẩu, cơ chế phối hợp giữa doanh nghiệp, tổ chức cấp C/O và cơ quan quản lý là yếu tố then chốt để xử lý vấn đề. Điều này cho thấy, xuất xứ hàng hóa không phải là khâu kết thúc khi hàng rời cảng, mà là một quá trình xuyên suốt, gắn liền với toàn bộ vòng đời xuất khẩu của sản phẩm.
Về lâu dài, khi các FTA tiếp tục được thực thi sâu rộng, đồ chơi cũng như nhiều nhóm hàng công nghiệp khác sẽ phải tuân thủ “luật chơi” ngày càng chặt chẽ. Ưu đãi thuế quan không còn là lợi thế tự nhiên, mà gắn chặt với năng lực tổ chức sản xuất, quản trị chuỗi cung ứng và tuân thủ quy tắc xuất xứ của doanh nghiệp. Với đồ chơi Việt Nam, việc làm chủ quy tắc xuất xứ vì thế không chỉ là yêu cầu trước mắt, mà là điều kiện cần để khẳng định chỗ đứng bền vững trên thị trường FTA.