Trong bối cảnh kinh tế số đang trở thành không gian phát triển chủ đạo của nhiều quốc gia, việc xây dựng một khuôn khổ pháp lý đồng bộ, minh bạch cho thương mại điện tử không còn là lựa chọn, mà là yêu cầu tất yếu. Từ góc nhìn của giới nghiên cứu, Luật Thương mại điện tử không chỉ là công cụ quản lý, mà còn là “điểm tựa thể chế” để chuẩn hóa thị trường, mở rộng quy mô và nâng cao chất lượng tăng trưởng của nền kinh tế số Việt Nam.
Nền tảng thể chế cho kinh tế số vận hành đúng hướng
Theo PGS. TS Nguyễn Thường Lạng, kinh tế số là một xu hướng không thể đảo ngược. Cho đến nay, chuyển đổi số đã trở thành xu hướng toàn cầu, gắn liền với tiến bộ công nghệ, đặc biệt là công nghệ số, công nghệ AI và công nghệ dữ liệu lớn. Trong dòng chảy đó, kinh tế số không còn chỉ là một lĩnh vực mới nổi, mà đã trở thành một mô hình phát triển, một lực lượng sản xuất mới của nhân loại, với sự tham gia ngày càng chủ động của Việt Nam.
Khi thương mại điện tử trở thành một cấu phần trọng yếu của kinh tế số, vấn đề đặt ra không chỉ là tốc độ phát triển, mà là chất lượng và trật tự của sự phát triển đó. Từ góc nhìn này, PGS. TS Nguyễn Thường Lạng cho rằng, Luật Thương mại điện tử giữ vai trò đặc biệt quan trọng, mang tính nền tảng trong hệ thống pháp luật điều chỉnh các hoạt động kinh doanh trên môi trường số. Đây là “khâu đầu tiên, mang tính tiền đề” để thúc đẩy thương mại điện tử phát triển đúng hướng, từ đó tạo động lực lan tỏa cho toàn bộ nền kinh tế số.
“Một khung pháp lý về thương mại điện tử, trước hết nhằm bảo đảm các giao dịch điện tử diễn ra một cách công bằng, minh bạch, bảo vệ đầy đủ, thỏa đáng và chính đáng quyền, lợi ích của các chủ thể tham gia. Trong môi trường số, nơi ranh giới địa lý bị xóa nhòa, tốc độ giao dịch diễn ra gần như tức thời, nếu thiếu các chuẩn mực pháp lý rõ ràng, thị trường rất dễ rơi vào tình trạng “tăng trưởng nóng” nhưng thiếu bền vững, tiềm ẩn nhiều rủi ro về gian lận, tranh chấp và xâm hại quyền lợi người tiêu dùng”, PGS. TS Nguyễn Thường Lạng phân tích.
Ở tầng sâu hơn, Luật Thương mại điện tử còn có vai trò bảo đảm sự công bằng và minh bạch giữa các chủ thể tham gia thị trường, từ doanh nghiệp lớn, doanh nghiệp nhỏ và vừa, đến các cá nhân kinh doanh trên nền tảng số. Đồng thời, luật góp phần ngăn chặn các hành vi gian lận, thiếu trung thực trên các sàn giao dịch điện tử, vấn đề đang ngày càng phức tạp khi thương mại điện tử phát triển nhanh hơn khả năng tự điều chỉnh của thị trường.
Luật Thương mại điện tử còn có vai trò bảo đảm sự công bằng và minh bạch giữa các chủ thể tham gia thị trường. Ảnh minh hoạ
PGS. TS Nguyễn Thường Lạng nhấn mạnh rằng, bảo vệ người tiêu dùng và bảo vệ lợi ích quốc gia là hai trụ cột không thể tách rời trong Luật Thương mại điện tử. Một thị trường thương mại điện tử phát triển mạnh nhưng thiếu kiểm soát có thể dẫn đến thất thu ngân sách, gia tăng rủi ro về an ninh dữ liệu, an ninh kinh tế và làm suy giảm niềm tin xã hội. Ngược lại, một khuôn khổ pháp lý rõ ràng, phù hợp với thông lệ quốc tế sẽ tạo dựng môi trường kinh doanh lành mạnh, nâng cao năng lực hội nhập và sức cạnh tranh của nền kinh tế.
Chi phí tuân thủ và lợi thế quy mô trong dài hạn
Một trong những nội dung quan trọng được đặt ra trong Luật Thương mại điện tử là việc chuẩn hóa các quy trình giao dịch, từ giao kết hợp đồng điện tử, thanh toán, đến lưu trữ dữ liệu giao dịch. Theo PGS. TS Nguyễn Thường Lạng, việc chuẩn hóa này chắc chắn tác động trực tiếp đến chi phí vận hành của nền kinh tế và của từng doanh nghiệp.
“Tất cả các quy định về mặt pháp lý đều đòi hỏi chi phí tuân thủ”, vị chuyên gia kinh tế thẳng thắn nhìn nhận. Trước hết là chi phí đầu tư xây dựng hạ tầng thông tin, hệ thống quản trị số bài bản, có khả năng kết nối với hệ thống quản lý của Nhà nước. Các hệ thống này không chỉ cần đầu tư ban đầu mà còn đòi hỏi nâng cấp thường xuyên, cập nhật liên tục theo sự phát triển nhanh chóng của công nghệ số, AI và dữ liệu lớn.
Trong ngắn hạn, những yêu cầu này làm gia tăng chi phí cố định và chi phí thường xuyên của doanh nghiệp, đặc biệt là các doanh nghiệp mới thành lập. Chi phí đầu tư ban đầu tăng lên, chi phí biên cao, trong khi doanh thu biên chưa chắc đã tăng ngay trong giai đoạn đầu, khiến nhiều doanh nghiệp phải chấp nhận chưa đạt được điểm hòa vốn trong những năm đầu hoạt động.
Tuy nhiên, nếu nhìn từ góc độ dài hạn, PGS. TS Nguyễn Thường Lạng cho rằng đây là khoản đầu tư thỏa đáng và cần thiết. Khi hệ thống đã đi vào vận hành ổn định, sản lượng giao dịch tăng lên, chi phí trung bình sẽ giảm xuống. Quan trọng hơn, doanh nghiệp sẽ hình thành được lợi thế theo quy mô, đây là yếu tố cốt lõi trong cạnh tranh của thương mại số và kinh tế số.
Việc số hóa đồng bộ và tuân thủ chặt chẽ các quy trình chuẩn giúp doanh nghiệp vận hành với tốc độ rất cao, thậm chí “nhanh tới tốc độ ánh sáng”. Khi đó, thời gian giao dịch được rút ngắn, khả năng tiếp cận khách hàng mở rộng, khối lượng giao dịch tăng mạnh, tạo tiền đề cho doanh thu lớn và biên lợi nhuận cao hơn. Thực tế đã chứng minh nhiều mô hình tăng trưởng đột biến về quy mô trong thời gian rất ngắn, đây là lợi thế đặc trưng của thương mại điện tử.
Luật Thương mại điện tử, với vai trò chuẩn hóa thị trường, sẽ giúp giảm chi phí giao dịch xã hội trong dài hạn, nâng cao hiệu quả phân bổ nguồn lực và tạo dư địa tăng trưởng mới cho nền kinh tế. Đây không chỉ là một đạo luật điều chỉnh hoạt động thương mại, mà là một đạo luật mang tính tiền đề cho sự phát triển dài hạn của kinh tế số, xã hội số, doanh nghiệp số và công dân số tại Việt Nam.