Nâng cao năng lực phòng vệ thương mại: Yêu cầu cấp thiết đối với doanh nghiệp

Xây dựng chiến lược sản xuất, kinh doanh hợp lý

Hội nhập quốc tế ngày càng sâu rộng, hàng hóa Việt Nam đang liên tục phải đối mặt với nguy cơ bị điều tra, áp thuế và áp dụng các biện pháp phòng vệ thương mại từ các thị trường nhập khẩu. Điều này đòi hỏi doanh nghiệp phải chủ động trang bị “lá chắn” phòng vệ thương mại nhằm giảm thiểu rủi ro và bảo vệ thị phần xuất khẩu.

Số liệu thống kê tại Báo cáo phòng vệ thương mại thường niên năm 2024 được công bố vào tháng 10/2025 cho thấy, đến năm 2024, hàng hóa xuất khẩu của Việt Nam đang nằm trong phạm vi 121 biện pháp phòng vệ thương mại do các quốc gia áp dụng. Còn tính đến nay, hàng hoá xuất khẩu từ Việt Nam đã phải đối mặt với 293 vụ việc phòng vệ thương mại từ các thị trường xuất khẩu.

Những con số về điều tra phòng vệ thương mại đối với hàng hoá xuất khẩu từ Việt Nam đã thể hiện rõ môi trường thương mại quốc tế mà doanh nghiệp Việt Nam đang tham gia ngày càng khắt khe, tiềm ẩn rủi ro cao và có thể tác động đến bất kỳ mặt hàng xuất khẩu nào, từ sản phẩm công nghiệp chủ lực đến các mặt hàng có giá trị nhỏ.

Chia sẻ tại Hội thảo "Tăng cường năng lực phòng vệ thương mại trong lĩnh vực công nghiệp tại Việt Nam” do Cục Phòng vệ thương mại (Bộ Công Thương) tổ chức mới đây, bà Nguyễn Hằng Nga - Phó Trưởng phòng Phòng xử lý và phòng vệ thương mại nước ngoài (Cục Phòng vệ thương mại) - cho biết, hàng hóa Việt Nam đang đối mặt với áp lực gia tăng từ các biện pháp phòng vệ thương mại của các nước nhập khẩu.

Đặc biệt, các vụ kiện ngày càng phức tạp hơn, khi cơ quan điều tra các nước liên tục thay đổi phương thức tiếp cận và đưa ra những nội dung chưa từng có tiền lệ, chẳng hạn, các cuộc điều tra về trợ cấp xuyên quốc gia. Đồng thời, một mặt hàng có thể chịu nhiều cuộc điều tra khác nhau. Như, sản phẩm nhôm thép của Việt Nam từng bị điều tra chống lẩn tránh thuế phòng vệ thương mại, sau đó lại tiếp tục bị áp các cuộc điều tra chống bán phá giá, chống trợ cấp và chống lẩn tránh trong nhiều giai đoạn.

Đáng chú ý, phạm vi điều tra không chỉ tập trung vào các mặt hàng xuất khẩu chủ lực như thép, dệt may, da giày hay điện tử mà hiện nay còn mở rộng ra những sản phẩm có giá trị thấp như vỏ viên nhộng, túi giấy, hộp nhựa, đinh thép hay sợi đúc. Điều này cho thấy, bất cứ mặt hàng nào cũng có thể bị điều tra và cơ quan điều tra liên tục đặt ra những yêu cầu rất khó, đòi hỏi doanh nghiệp phải cung cấp thông tin chi tiết, thậm chí cả những dữ liệu nhạy cảm mà doanh nghiệp không phải lúc nào cũng có sẵn.

Theo quy định quốc tế, phòng vệ thương mại là nhóm biện pháp được Tổ chức Thương mại thế giới (WTO) cho phép nhằm ngăn chặn các hành vi thương mại không công bằng, bảo vệ ngành sản xuất trong nước của quốc gia nhập khẩu. Để ứng phó hiệu quả với các rủi ro ngày càng lớn, doanh nghiệp được khuyến nghị tập trung vào một số chiến lược cốt lõi nhằm giảm nguy cơ bị điều tra và hạn chế thiệt hại khi xảy ra vụ việc.

Trong đó, theo bà Nguyễn Hằng Nga, doanh nghiệp cần đa dạng hóa thị trường và nguồn cung là yếu tố tiên quyết. Việc lệ thuộc vào một thị trường thường xuyên tiến hành điều tra phòng vệ thương mại sẽ khiến doanh nghiệp dễ bị tổn thương hơn khi kim ngạch tăng đột biến. 

Bên cạnh đó, yêu cầu minh bạch hóa hệ thống sổ sách kế toán và xây dựng hệ thống truy xuất nguồn gốc rõ ràng là một trong những khuyến nghị cấp thiết đối với doanh nghiệp. Bởi, đây là nền tảng quan trọng giúp doanh nghiệp ứng phó khi bị điều tra chống lẩn tránh thuế, chống gian lận xuất xứ... những xu hướng điều tra đang gia tăng mạnh mẽ trong những năm gần đây.

Ngoài ra, các doanh nghiệp được khuyến nghị cần chuẩn bị sẵn sàng hồ sơ, dữ liệu, quy trình kế toán minh bạch, ghi nhận đầy đủ chi phí sản xuất, kinh doanh và hệ thống nguyên liệu đầu vào. Điều này không chỉ giúp doanh nghiệp đáp ứng các yêu cầu khắt khe của cơ quan điều tra nước ngoài mà còn nâng cao tính quản trị và sức cạnh tranh của chính doanh nghiệp.

Bộ Công Thương đẩy mạnh hỗ trợ, đồng hành cùng doanh nghiệp

Song song với sự chủ động của doanh nghiệp và ngành hàng, theo Cục Phòng vệ thương mại, Bộ Công Thương đã và đang triển khai nhiều hoạt động hỗ trợ thiết thực. Trong đó, Bộ tiếp tục phối hợp với các bộ, ngành và cơ quan liên quan nhằm nâng cao năng lực ứng phó cho doanh nghiệp. Công tác tuyên truyền và phổ biến thông tin được đẩy mạnh, giúp doanh nghiệp cập nhật kiến thức pháp lý và chiến lược ứng phó phù hợp trong bối cảnh hội nhập sâu rộng.

Các hội thảo, hội nghị tuyên truyền về phòng vệ thương mại đã được tổ chức ở nhiều địa phương trên cả nước. Những chương trình này không chỉ giới thiệu về các biện pháp phòng vệ thương mại mà còn phân tích kỹ các nội dung trong các hiệp định thương mại tự do mới nhất, giúp doanh nghiệp hiểu rõ hơn về cơ hội và thách thức từ các FTA. Tại đây, doanh nghiệp cũng có cơ hội chia sẻ kinh nghiệm, thảo luận tình huống thực tế và tìm kiếm giải pháp hợp tác nhằm ứng phó hiệu quả với các vụ việc phòng vệ thương mại đang có xu hướng tăng nhanh.

Cùng với hoạt động đào tạo trực tiếp, Cục Phòng vệ thương mại đã triển khai mạnh mẽ hệ thống cung cấp thông tin trên cổng thông tin điện tử (https://pvtm.gov.vn/), giúp doanh nghiệp và hiệp hội ngành hàng tiếp cận nhanh chóng, chính xác và đầy đủ các diễn biến mới nhất từ các thị trường quốc tế.

Ngoài ra, Cục Phòng vệ thương mại còn phát hành các bản tin điện tử định kỳ về phòng vệ thương mại và cảnh báo sớm. Những bản tin này cung cấp thông tin tổng hợp về chính sách phòng vệ thương mại của các quốc gia và vùng lãnh thổ như Hoa Kỳ, EU, Ấn Độ, Trung Quốc, đồng thời đưa ra phân tích và cảnh báo đối với các mặt hàng xuất khẩu có nguy cơ cao bị điều tra.

Sự đa dạng về hình thức truyền thông và việc cập nhật thông tin nhanh chóng, kịp thời đã giúp Cục Phòng vệ thương mại thể hiện rõ vai trò là đầu mối quan trọng trong việc cung cấp thông tin và cảnh báo sớm cho doanh nghiệp. Qua đó, góp phần bảo vệ quyền lợi thương mại chính đáng của doanh nghiệp Việt Nam.