Trước thềm năm học mới 2025-2026, Nghị quyết 71-NQ/TW của Bộ Chính trị về đột phá phát triển giáo dục và đào tạo đã được Tổng Bí thư Tô Lâm ký ban hành ngày 22/8/2025 hứa hẹn tạo ra sự chuyển biến rõ rệt cho nền giáo dục Việt Nam.
Phóng viên Báo Công Thương đã có cuộc trao đổi với PGS. TS Trần Thành Nam, Phó Hiệu trưởng Trường Đại học Giáo dục, Đại học Quốc gia Hà Nội.
PGS. TS Trần Thành Nam, Phó Hiệu trưởng Trường Đại học Giáo dục, Đại học Quốc gia Hà Nội
Từ “đổi mới căn bản, toàn diện” sang “đột phá chiến lược”
- Thưa ông, Nghị quyết số 71-NQ/TW do Tổng Bí thư Tô Lâm ký ban hành được coi là “cột mốc chiến lược” cho giáo dục Việt Nam, kế thừa Nghị quyết 29 trước đây. Theo ông, điểm mới nổi bật và mang tính đột phá nhất của Nghị quyết lần này là gì?
PGS.TS. Trần Thành Nam: Nghị quyết số 71-NQ/TW là một văn kiện mang tính đột phá mạnh mẽ nhất từ trước đến nay trong lĩnh vực giáo dục và đào tạo. Với quan điểm, mục tiêu, nhiệm vụ và giải pháp quyết liệt, Nghị quyết 71 thực sự đưa giáo dục Việt Nam hòa vào dòng chảy giáo dục thế giới trong kỷ nguyên mới. Điểm nhấn quan trọng là lần đầu tiên giáo dục được nhìn nhận không chỉ như một quốc sách hàng đầu mà còn là yếu tố quyết định đến tương lai dân tộc gắn trực tiếp với mục tiêu đưa Việt Nam trở thành nước phát triển, thu nhập cao vào năm 2045.
So với giai đoạn trước, Nghị quyết 71 chuyển trọng tâm từ “đổi mới căn bản, toàn diện” sang “đột phá chiến lược” trong giáo dục. Tinh thần này thể hiện quyết tâm chính trị rất cao, coi giáo dục đào tạo là trọng tâm của chiến lược phát triển quốc gia trong thời kỳ công nghiệp 4.0 và hội nhập sâu rộng. Nghị quyết 71 mở rộng không gian phát triển giáo dục ra ngoài phạm vi nhà trường, kết nối chặt chẽ với khoa học công nghệ, kinh tế thị trường, hội nhập quốc tế và chuyển đổi số.
Giáo dục được xem là vấn đề “sống còn” của quốc gia, chuyển từ tư duy cải tiến cục bộ sang tư duy kiến tạo, dẫn dắt phát triển đất nước bằng tri thức và nhân lực chất lượng cao. Điểm mới nổi bật trong Nghị quyết 71 là sự cân bằng giữa giáo dục đại chúng và giáo dục tinh hoa. Đồng thời bảo đảm tính toàn dân (phổ cập, công bằng giáo dục) và chú trọng đào tạo nhân tài, nhân lực chất lượng cao cho đất nước. Quan điểm “giáo dục tinh hoa” lần đầu được đề cập rõ nét bên cạnh giáo dục đại trà, coi việc nuôi dưỡng nhân tài là những động cơ “phản lực” giúp nền kinh tế vượt bẫy thu nhập trung bình, tiến vào nhóm nước phát triển.
Đặc biệt, lần đầu tiên giáo dục Việt Nam được đặt trong hệ quy chiếu quốc tế với những chỉ tiêu cụ thể: đến năm 2030 có ít nhất 8 trường đại học nằm trong top 200 châu Á, một trường lọt top 100 thế giới; đến năm 2045, hệ thống giáo dục Việt Nam thuộc nhóm 20 quốc gia hàng đầu thế giới. Nghị quyết cũng xác định giáo dục đại học là “vườn ươm nhân tài quốc gia”, nơi trực tiếp tạo ra lực lượng tiên phong quyết định năng lực cạnh tranh quốc gia. Theo đó, nhiều giải pháp quốc tế hóa đã được đưa ra như thu hút 2.000 giảng viên giỏi từ nước ngoài, tăng 12% công bố khoa học quốc tế, và phấn đấu có 5 trường đại học lọt top 100 thế giới ở một số lĩnh vực vào năm 2045.
Những giải pháp này phản ánh định hướng quốc tế hóa và hiện đại hóa giáo dục một cách có trọng điểm, tập trung tạo những đầu tàu (trường đại học đẳng cấp cao) để dẫn dắt hệ thống thay vì dàn trải.
Học sinh Trường Nguyễn Siêu (Hà Nội) trong lễ kỷ niệm 80 năm Quốc khánh - Ảnh: TTXVN
- Nghị quyết 71 đã đưa ra những giải pháp cụ thể nào để tháo gỡ “nút thắt” cho giáo dục, từ nguồn lực, chính sách cho nhà giáo đến cơ chế tự chủ và định hướng phát triển dài hạn, thưa ông?
PGS.TS. Trần Thành Nam: Nghị quyết 71 thể hiện quyết tâm mạnh mẽ của Đảng trong việc “gỡ nút thắt” cho giáo dục bằng những giải pháp cụ thể, định lượng rõ ràng và tầm nhìn chiến lược. Trước hết, bài toán nguồn lực được giải quyết khi ngân sách dành cho giáo dục tối thiểu 20% tổng chi, trong đó ít nhất 5% cho đầu tư, 3% cho giáo dục đại học. Việc tăng tỷ trọng chi này được coi là đột phá tài chính, chấm dứt tình trạng đầu tư manh mún và thiếu bền vững. Song song đó, Nghị quyết chủ trương xây dựng Chương trình mục tiêu quốc gia về phát triển giáo dục đào tạo, cùng chính sách ưu đãi về đất đai, tín dụng, thuế để huy động tối đa nguồn lực xã hội, khuyến khích giáo dục ngoài công lập.
Một điểm nhấn then chốt khác là chính sách đối với nhà giáo. Nghị quyết đề ra chế độ đãi ngộ vượt trội: Phụ cấp ưu đãi nghề tối thiểu 70% cho giáo viên, 100% với giáo viên vùng khó khăn và 30% cho nhân viên hỗ trợ. Đây là giải pháp trực diện giúp đội ngũ yên tâm cống hiến, giữ chân nhân tài cho nghề giáo.
Về quản lý, Nghị quyết trao quyền tự chủ toàn diện cho đại học, tách bạch tự chủ học thuật với tự chủ tài chính, tạo điều kiện hình thành các trường nghiên cứu tinh hoa, đẳng cấp quốc tế. Cùng với đó là cải cách quản trị: Không tổ chức hội đồng trường ở cơ sở công lập, thực hiện mô hình Bí thư cấp ủy kiêm người đứng đầu, nhằm tinh gọn bộ máy, tăng tính chủ động.
Đặc biệt, Nghị quyết khẳng định con người là trung tâm, nhà giáo là động lực quyết định. Giá trị đạo đức, kỹ năng sống, hướng nghiệp, dạy song ngữ và phổ cập ứng dụng công nghệ số, trí tuệ nhân tạo trong dạy - học được coi là yêu cầu tất yếu.
Như vậy, Nghị quyết 71 đã định vị lại hệ thống giáo dục Việt Nam với tầm nhìn dài hạn, giải pháp toàn diện và định lượng rõ ràng, thể hiện tư duy chiến lược và khát vọng phát triển giáo dục lên một tầm cao mới.
Kỳ vọng nền giáo dục “học thật, nhân tài thật”
- Thưa ông, Nghị quyết 71 có mối quan hệ và sự phối hợp như thế nào với các nghị quyết chiến lược khác của Đảng để tạo nên một chiến lược tổng thể cho phát triển quốc gia?
PGS.TS. Trần Thành Nam: Nghị quyết 71 về giáo dục đào tạo, ban hành ngày 22/8/2025 không đứng riêng lẻ mà bổ sung cho tổng thể các chủ trương chiến lược của Đảng giai đoạn 2024-2025. Trước đó, Bộ Chính trị đã ban hành bốn nghị quyết lớn: Nghị quyết 57 về khoa học công nghệ và đổi mới sáng tạo, Nghị quyết 59 về hội nhập quốc tế, Nghị quyết 66 về đổi mới công tác xây dựng pháp luật, Nghị quyết 68 về phát triển kinh tế tư nhân. “Bộ tứ trụ cột” này đặt nền móng thể chế, khoa học, kinh tế. Nghị quyết 71 trở thành “trụ cột thứ năm” về con người, yếu tố quyết định mọi đột phá.
Mối quan hệ giữa Nghị quyết 71 và Nghị quyết 57 thể hiện rõ ở mục tiêu giải quyết “điểm nghẽn” nhân lực chất lượng cao. Nghị quyết 57 xác định khoa học công nghệ là động lực chính nhưng thừa nhận nguồn nhân lực còn thiếu. Chính Nghị quyết 71 đã trả lời bằng chiến lược giáo dục gắn với công nghệ, chuyển đổi số, cung cấp trí thức, kỹ sư, chuyên gia để khoa học bứt phá. Ngược lại, các thành quả công nghệ lại quay trở lại thúc đẩy đổi mới giáo dục, tạo nên vòng khép kín: giáo dục chất lượng - nhân lực trình độ cao - phát minh công nghệ - ứng dụng ngược vào giáo dục.
Phòng thực hành tại Trường Đại học Công nghệ miền Đông. Ảnh: MIT-Uni.
Sự phối hợp với Nghị quyết 66 thể hiện ở việc thể chế hóa. Nghị quyết 71 muốn đổi mới quản lý, tự chủ đại học, chính sách nhân lực thì cần hành lang pháp lý. Đây là tinh thần mà Nghị quyết 66 nhấn mạnh: Pháp luật phải kịp thời, kiến tạo, mở đường cho phát triển. Nhờ vậy, cải cách giáo dục tránh được tình trạng “trên nóng dưới lạnh” và có nền tảng pháp lý vững chắc.
Liên hệ với Nghị quyết 68, Nghị quyết 71 nhấn mạnh sự gắn kết giữa giáo dục với thị trường lao động, doanh nghiệp và khởi nghiệp. Kinh tế tư nhân muốn bứt phá cần nhân lực trình độ cao, trong khi giáo dục lại cần nguồn lực xã hội hóa và hợp tác công - tư. Sự kết nối này tạo ra vòng tuần hoàn tích cực: Giáo dục đào tạo nhân lực cho kinh tế tư nhân, doanh nghiệp quay trở lại đầu tư cho giáo dục và nghiên cứu khoa học.
Tóm lại, Nghị quyết 71 cùng Nghị quyết 57, 66, 68 hợp thành chiến lược tổng thể, trong đó giáo dục là trụ cột về con người, trung tâm và xuyên suốt, quyết định sự thành công của các trụ cột còn lại, hướng đến mục tiêu đưa Việt Nam thành quốc gia phát triển, hùng cường vào giữa thế kỷ XXI.
- Nghị quyết 71 đã định hình những xu hướng và định hướng chính sách nào cho giáo dục Việt Nam trong thời gian tới, những thay đổi này được kỳ vọng sẽ tạo ra tác động gì đối với khoa học, công nghệ và nền kinh tế đất nước?
PGS.TS. Trần Thành Nam: Nghị quyết 71-NQ/TW (2025) đã định hình những định hướng lớn cho giáo dục Việt Nam, thể hiện ở 5 xu hướng chủ đạo.
Trước hết, giáo dục được đặt trong tổng thể chiến lược phát triển quốc gia, trở thành động lực then chốt của tăng trưởng kinh tế xã hội. Nghị quyết 71 nhấn mạnh vai trò trung tâm của giáo dục đại học và khoa học công nghệ, hướng tới xây dựng một số cơ sở đào tạo, nghiên cứu đẳng cấp, đóng vai trò “đòn bẩy” cho nền kinh tế tri thức.
Thứ hai, xu hướng chuyển đổi số và hội nhập quốc tế được thể hiện rõ. Việc ứng dụng AI, dữ liệu lớn vào dạy - học, phát triển nền tảng giáo dục thông minh, từng bước đưa tiếng Anh thành ngôn ngữ thứ hai và xếp hạng giáo dục theo chuẩn quốc tế cho thấy quyết tâm toàn cầu hóa. Điều này vừa giúp thế hệ trẻ Việt Nam sẵn sàng cạnh tranh trong môi trường toàn cầu, vừa nâng tầm vị thế quốc gia về giáo dục.
Thứ ba, đổi mới quản trị giáo dục theo hướng hiện đại. Tư duy “kiến tạo phát triển” thay cho hành chính tập trung, mở rộng tự chủ đại học gắn với trách nhiệm giải trình. Quản lý nhà nước chuyển sang vai trò định hướng, hỗ trợ, trong khi các cơ sở giáo dục hoạt động như thực thể học thuật sáng tạo, liên kết chặt với doanh nghiệp và địa phương.
Thứ tư, phát triển đội ngũ nhà giáo và thu hút nhân tài được coi là động lực quyết định. Nghị quyết 71 đề cao chính sách đãi ngộ để thầy cô yên tâm cống hiến, đồng thời đặt mục tiêu thu hút 2.000 giảng viên, chuyên gia giỏi từ nước ngoài và khuyến khích Việt kiều, chuyên gia quốc tế tham gia giảng dạy, nghiên cứu, tạo môi trường học thuật đa dạng, tiên tiến.
Thứ năm, Nghị quyết 71 khẳng định giáo dục toàn diện, nhân văn, lấy người học làm trung tâm. Chính sách chú trọng giáo dục đạo đức, kỹ năng, phối hợp nhà trường - gia đình - xã hội, giúp người học phát huy tiềm năng sáng tạo và phẩm chất tốt đẹp.
Với thông điệp rõ ràng về việc đặt giáo dục đào tạo làm nền tảng cho tương lai dân tộc, Nghị quyết 71 kỳ vọng tạo nên những chuyển biến căn bản cả về chất lượng giáo dục, nhân lực lẫn động lực phát triển khoa học, kinh tế nước nhà. Sự phối hợp đồng bộ giữa Nghị quyết 71 và các nghị quyết chiến lược khác sẽ là chìa khóa tạo nên bước đột phá tổng lực, đưa Việt Nam vững tiến trên con đường trở thành quốc gia phát triển, thịnh vượng trong những thập niên tới.
Xin cảm ơn ông!
Sau hơn một thập kỷ triển khai Nghị quyết 29-NQ/TW (2013), Việt Nam bước vào giai đoạn phát triển mới với yêu cầu đột phá toàn diện trong giáo dục. Nghị quyết 71-NQ/TW (22/8/2025) tiếp nối tinh thần “giáo dục là quốc sách hàng đầu”, nhưng đặt ra mục tiêu cụ thể, đặc biệt về thể chế, mô hình, đầu tư và năng lực hội nhập.