Sinh kế bền vững từ cà phê và cây ăn quả
Trong những năm gần đây, cây cà phê đã trở thành biểu tượng của sinh kế bền vững và là trụ cột trong công tác giảm nghèo ở tỉnh Sơn La. Không chỉ đem lại nguồn thu nhập ổn định cho đồng bào các dân tộc thiểu số, cây cà phê còn góp phần quan trọng vào tái cơ cấu ngành nông nghiệp, nâng cao giá trị gia tăng, thúc đẩy xuất khẩu và xây dựng thương hiệu nông sản địa phương.
Cà phê Sơn La
Ông Quàng Văn Liêm, một hộ trồng cà phê ở phường Chiềng Cơi, chia sẻ: “Trước đây gia đình tôi chỉ trồng ngô, thu nhập bấp bênh, quanh năm thiếu thốn. Từ khi chuyển sang trồng cà phê, cuộc sống thay đổi hoàn toàn. Bình quân mỗi năm gia đình thu hàng trăm triệu đồng, có tiền cho con học đại học và đầu tư máy móc phục vụ sản xuất”.
Cùng với cây cà phê, các loại cây ăn quả cũng được người dân địa phương đẩy mạnh trồng. Tại xã Mường Chanh, Hợp tác xã Aratay Coffee là đơn vị tiên phong triển khai mô hình nông-lâm kết hợp. Thay vì độc canh cà phê như trước, các thành viên HTX đã trồng xen mận hậu, mắc ca và cây dược liệu. Bà Cầm Thị Mòn, Giám đốc HTX, cho biết, mô hình này không chỉ giúp tăng độ phì nhiêu của đất, che bóng cho cây cà phê, hạn chế sương muối, mà còn giúp mỗi hộ thành viên đạt thu nhập ổn định từ 200–250 triệu đồng/năm.
Bên cạnh đó, HTX còn kết hợp phát triển du lịch sinh thái, quảng bá cà phê đặc sản và văn hóa bản địa. Mỗi năm, HTX sản xuất 8–10 tấn cà phê nhân chất lượng cao, đạt doanh thu gần 1,6 tỷ đồng. Đáng chú ý, sản phẩm cà phê Natural của HTX đã được chứng nhận OCOP 4 sao cấp tỉnh. Mô hình này không chỉ nâng cao thu nhập, mà còn tạo việc làm, giữ chân lao động tại địa phương, đóng góp vào giảm nghèo bền vững.
Tại xã Mai Sơn, gia đình ông Lèo Văn Lếch, thành viên HTX nông nghiệp Thành Cường, triển khai mô hình trồng dâu tây xen canh cây ăn quả trên 1,3 ha đất dốc. Mô hình này tận dụng hiệu quả diện tích canh tác, đa dạng hóa nguồn thu và nâng cao hiệu quả sản xuất. Một mô hình khác tại xã Gia Phù kết hợp trồng lúa hữu cơ với nuôi thủy sản, giúp bà con chủ động sản xuất, hạn chế rủi ro do thời tiết và dịch bệnh.
Trên những mảnh vườn dốc của xã Chiềng Mung, ông Lê Xuân Trường đã hái “trái ngọt” từ mô hình trồng nhãn Ánh vàng 205, một giống nhãn mới giàu tiềm năng. Ông kể, năm 2023, tôi đã cải tạo vườn nhãn cũ, trồng mới 200 cây và ghép cải tạo 100 cây. Hiện nay, gia đình tôi có 3 ha nhãn Ánh vàng 205, gồm 1 ha cải tạo và 2 ha trồng mới. Giống nhãn này sinh trưởng ổn định, quả to, chất lượng thơm ngon, năng suất cao, được thị trường ưa chuộng. Năm 2025, vườn nhãn bước vào vụ thu hoạch đầu tiên với sản lượng dự kiến 10 tấn, giá bán 50.000 đồng/kg, mang lại lợi nhuận 250–300 triệu đồng.
Với kết quả thu được, ông Trường cũng dự định kết nối với doanh nghiệp, hợp tác xã để hình thành chuỗi giá trị, xây dựng thương hiệu “Nhãn Ánh vàng Sơn La”, gắn truy xuất nguồn gốc, chứng nhận VietGAP, OCOP, mở rộng thị trường trong nước và hướng tới xuất khẩu.
Nâng cao thu nhập, hướng tới nông nghiệp bền vững tại Sơn La
Theo bà Cầm Thị Phong, Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và Môi trường tỉnh Sơn La, toàn tỉnh hiện có khoảng 15.000 ha đất nông-lâm kết hợp (chiếm khoảng 10%). Nhiều mô hình đã chứng minh hiệu quả kinh tế rõ rệt, như xoài – ngô – cỏ; sơn tra – ngô – cỏ; mắc ca – cà phê – đậu đỗ; trám đen – cà phê – đậu đỗ tái canh cà phê Arabica.
Mô hình nông - lâm kết hợp đang là xu thế phát triển tại các tỉnh Tây Bắc
Giai đoạn 2025–2029, dự án “Phục hồi đất và cải thiện sinh kế tại Việt Nam” sẽ tiếp tục hỗ trợ 15.000 hộ dân trong việc phục hồi gần 7.000 ha cây ăn quả, hơn 8.200 ha đất lâm nghiệp và trồng hơn 13 triệu cây đa mục đích, một bước đi quan trọng nhằm gia tăng năng suất, cải thiện sinh kế và nâng cao khả năng chống chịu của hệ sinh thái nông nghiệp.
Có thể khẳng định, việc đa dạng hóa cây trồng, vật nuôi trong mô hình nông-lâm kết hợp không chỉ là giải pháp trước mắt để tăng thu nhập và ổn định sinh kế, mà còn là hướng đi chiến lược trong phát triển nông nghiệp và giảm nghèo bền vững. Những mô hình này đã khẳng định hiệu quả rõ rệt tại Sơn La, nơi có điều kiện địa hình, khí hậu đặc thù, nhiều tiềm năng nhưng cũng không ít thách thức.
Thực hiện Chương trình mục tiêu quốc gia giảm nghèo bền vững giai đoạn 2021 - 2025, tỉnh Sơn La đã huy động nhiều nguồn lực để hỗ trợ hộ nghèo, hộ cận nghèo, hộ mới thoát nghèo có điều kiện phát triển kinh tế, ổn định cuộc sống, sửa chữa và xây mới nhà ở. Chương trình cũng đã đạt kết quả nổi bật với tỷ lệ hộ nghèo toàn tỉnh giảm còn 10,89% vào cuối năm 2024, dự kiến giảm còn 7,89% vào cuối năm 2025.