Tiêu chí văn hóa giữ vai trò then chốt trong diện mạo nông thôn mới
Đến cuối năm 2024, theo báo cáo của Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch, cả nước có khoảng 73,5% thôn, bản, ấp được công nhận đạt tiêu chuẩn văn hóa, tăng gần 5 điểm phần trăm so với năm 2020. Song song đó, Văn phòng Điều phối Nông thôn mới Trung ương cũng cho biết, tính đến tháng 3/2025, tỷ lệ xã đạt chuẩn nông thôn mới đạt 77,2%, trong đó có 2.146 xã đạt chuẩn nâng cao và 566 xã kiểu mẫu. Những con số này cho thấy kết quả khả quan trong lộ trình thực hiện Nghị quyết 25/2021, phấn đấu đến năm 2025 có ít nhất 80% số xã đạt chuẩn nông thôn mới.
Nhà văn hóa là nơi để người dân sinh hoạt cộng đồng, giao lưu văn nghệ, thể thao. Ảnh: Trung Dũng
Tiêu chí về văn hóa trong xây dựng nông thôn mới được quy định tại Thông tư 06/2011/TT-BVHTTDL và được cập nhật thêm qua Nghị định 86/2023/NĐ-CP, có hiệu lực từ 30/1/2024. Theo đó, một xã được công nhận đạt chuẩn nông thôn mới phải đảm bảo tối thiểu 70% thôn, bản đạt danh hiệu "Thôn văn hóa" có thiết chế văn hóa, mô hình cộng đồng hoạt động hiệu quả, tổ chức các phong trào thể dục thể thao, bảo vệ môi trường và giữ gìn phong tục tốt đẹp trong đám cưới, đám tang, lễ hội. Riêng các xã đạt chuẩn nâng cao và kiểu mẫu, tiêu chuẩn tiếp tục được siết chặt và điều chỉnh phù hợp với đặc thù từng vùng miền.
Việc triển khai các tiêu chí này đã tạo nên những thay đổi rõ nét ở nhiều địa phương. Theo Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch, có hơn 58% thôn, bản duy trì danh hiệu "Thôn văn hóa" liên tục từ 5 năm trở lên. Tỷ lệ xã đạt chuẩn nông thôn mới tính đến tháng 1/2025 đạt 78%, tương đương khoảng 6.250 xã. Trong đó, xã đạt chuẩn nâng cao chiếm 2.275 đơn vị và hơn 550 xã đạt chuẩn kiểu mẫu.
Người dân ở nhiều địa phương cũng khẳng định sự thay đổi tích cực của chương trình. Bà Nguyễn Thị Thanh, xã Tân Hiệp (Hóc Môn, TP.HCM) chia sẻ: “Trước kia đường xóm lầy lội mỗi khi mùa mưa tới, ban đêm thì đèn đường không đủ sáng. Từ ngày có chương trình nông thôn mới, đường bê tông hóa, lắp đèn chiếu sáng, có nhà văn hóa, khu thể thao. Bà con đều tích cực tham gia các hoạt động cộng đồng chung”.
Tại Mộc Châu (Sơn La), ông Lò Văn Sình, Bí thư Chi bộ bản Hua Tát cho biết: “Danh hiệu “Thôn văn hóa” và “Nông thôn mới” không còn là hình thức mà trở thành mục tiêu cụ thể để bà con cùng nhau làm đường, xây dựng nhà văn hóa, giữ vệ sinh môi trường. Có nơi, thanh niên thành lập đội bóng, tổ văn nghệ, câu lạc bộ sinh hoạt hàng tuần, khiến đời sống vui tươi hơn hẳn”.
Thách thức ở vùng sâu, vùng xa và giải pháp tháo gỡ
Tuy vậy, cơ quan chức năng cũng nhận định vẫn còn khoảng 27% thôn, bản chưa có hoặc thiết chế văn hóa xuống cấp, không đáp ứng đủ điều kiện sinh hoạt cộng đồng. Khoảng cách giữa các vùng miền còn chênh lệch, nhất là tại khu vực miền núi phía Bắc, Tây Nguyên và một số tỉnh Đồng bằng sông Cửu Long. Một số chuyên gia văn hóa cảnh báo vẫn tồn tại tình trạng chạy theo thành tích, phong trào hình thức, trong khi chất lượng thực tế chưa đồng đều. Nguồn nhân lực cán bộ văn hóa cơ sở còn thiếu và yếu, kinh phí hoạt động còn hạn chế.
Ông Y Blưh Niê, người dân buôn Ea Bar, huyện Buôn Đôn (Đắk Lắk) chia sẻ: “Chúng tôi mong Nhà nước đầu tư thêm sân chơi cho thanh niên và hội trường sinh hoạt cho buôn. Hiện giờ chỉ có một nhà sinh hoạt tạm, mùa mưa thì dột, mùa nắng thì nóng, bà con khó tổ chức lễ hội hay sinh hoạt cộng đồng. Có điểm sinh hoạt tốt, người dân mới duy trì được văn hóa truyền thống và phong trào thể thao”.
Người dân náo nức tham gia sinh hoạt tại nhà văn hóa thôn, bản. Ảnh: Trung Dũng
Những ý kiến như vậy cho thấy, dù tỷ lệ đạt chuẩn văn hóa và nông thôn mới toàn quốc tăng mạnh, nhưng vẫn cần quan tâm đúng mức đến các địa phương còn khó khăn để tránh tình trạng “vùng trũng” văn hóa.
Tổng vốn huy động cho chương trình xây dựng nông thôn mới đến đầu năm 2025 đạt hơn 2,9 triệu tỷ đồng, trong đó ngân sách trung ương chiếm 1,3%, ngân sách địa phương 8,4%, phần lớn còn lại là vốn tín dụng, đóng góp từ người dân và doanh nghiệp.
Nhiều chuyên gia đề xuất tiếp tục tăng cường củng cố thiết chế văn hóa cơ sở, nâng cao chất lượng hoạt động cộng đồng, đồng thời đẩy mạnh kiểm tra, đánh giá thực chất. Các mô hình văn hóa gắn với du lịch nông thôn, giao lưu văn nghệ, quảng bá đặc sản cũng cần được nhân rộng, kết hợp với mạng xã hội để quảng bá hình ảnh địa phương.
Theo kế hoạch giai đoạn 2021-2025, cả nước đặt mục tiêu đạt tối thiểu 80% xã đạt chuẩn nông thôn mới, trong đó tối thiểu 10% xã kiểu mẫu, 40% xã đạt chuẩn nâng cao, không để xã nào dưới 15 tiêu chí. Mối liên kết giữa phát triển văn hóa cộng đồng và hạ tầng kinh tế - xã hội được xác định là nền tảng, bởi một cộng đồng mạnh về văn hóa sẽ là động lực thúc đẩy kinh tế phát triển bền vững.
Nhìn lại thành quả đạt được, tỷ lệ thôn, bản đạt chuẩn văn hóa và tỷ lệ xã đạt chuẩn nông thôn mới đang phản ánh bức tranh nông thôn Việt Nam đầy khởi sắc. Chương trình không chỉ là danh hiệu phong trào mà đã thực sự trở thành công cụ cải thiện đời sống tinh thần, môi trường sống, chất lượng cộng đồng. Nếu được đầu tư bài bản, kiểm tra giám sát chặt chẽ và phát huy vai trò người dân làm chủ thể trung tâm, nông thôn mới sẽ là nền tảng vững chắc cho một nông thôn văn minh, hiện đại, giàu bản sắc trong những năm tới.