Quốc hội Việt Nam là cơ quan thực hiện quyền lập hiến và lập pháp. Trong kỷ nguyên mới, vai trò đó không chỉ dừng ở việc “làm luật”, mà còn phải đóng vai trò kiến tạo thể chế, tạo lập hành lang pháp lý, khơi thông động lực phát triển. Tổng Bí thư Tô Lâm đặc biệt đề cao vai trò của thể chế, coi hoàn thiện thể chế là một trong ba trụ cột chiến lược cùng với phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao và hạ tầng hiện đại.
Trong bài viết với tiêu đề “Đột phá thể chế, pháp luật để đất nước vươn mình”, Tổng Bí thư Tô Lâm nêu rõ: Thể chế, pháp luật có chất lượng, phù hợp với yêu cầu phát triển của thực tiễn và nguyện vọng của nhân dân là yếu tố hàng đầu quyết định thành công của mỗi quốc gia. Do đó, để đất nước vươn mình phát triển mạnh mẽ, chúng ta dứt khoát nói "không" với bất cứ hạn chế, bất cập nào trong thể chế, pháp luật; không thỏa hiệp với bất kỳ yếu kém nào trong thiết kế chính sách, soạn thảo pháp luật, hay tổ chức thực thi.
Theo “dòng chảy” lịch sử, hoạt động lập hiến và lập pháp của Quốc hội khóa XV đã không ngừng được củng cố phát triển và hoàn thiện, đáp ứng yêu cầu phát triển của đất nước. Thường trực Ủy ban Pháp luật và Tư pháp của Quốc hội chỉ ra, một trong những “điểm sáng” trong quá trình đổi mới tư duy lập hiến, lập pháp của Quốc hội Việt Nam là khả năng thích ứng linh hoạt để ứng phó với các thách thức bất ngờ. Sự linh hoạt này không chỉ thể hiện qua nội dung của các văn bản pháp luật mà còn phản ánh tư duy lập pháp sáng tạo, nhạy bén, sẵn sàng điều chỉnh để đáp ứng yêu cầu thực tiễn trong những hoàn cảnh đặc biệt.
Điển hình như trong đại dịch Covid-19, ngay tại Kỳ họp thứ nhất (2021), Quốc hội khóa XV đã đổi mới tư duy lập pháp một cách kịp thời, quyết liệt, quyết định thông qua Nghị quyết quy định các cơ chế, chính sách đặc thù, đặc biệt, chưa có tiền lệ, trao quyền chủ động cho Chính phủ trong việc quy định các biện pháp phòng, chống dịch cấp thiết chưa được luật định hoặc khác quy định của luật, góp phần quan trọng ngăn ngừa và kiểm soát đại dịch.
Tiếp đó, nhiều văn bản luật, nghị quyết đã được Quốc hội thông qua theo quy trình rút gọn, thể hiện sự linh hoạt để đáp ứng tình huống đặc biệt khẩn cấp. Những quyết định này không chỉ giúp kiểm soát dịch bệnh mà còn bảo đảm đời sống nhân dân, duy trì ổn định kinh tế - xã hội.
Kể từ Kỳ họp thứ 8 của Quốc hội khóa XV cho đến nay, dưới sự lãnh đạo của Đảng, Quốc hội và trực tiếp là Chủ tịch Quốc hội Trần Thanh Mẫn, tư duy lập pháp tiếp tục được đổi mới, có bước phát triển đột phá quan trọng theo hướng vừa bảo đảm yêu cầu quản lý, vừa khuyến khích sáng tạo, giải phóng toàn bộ sức sản xuất, khơi thông mọi nguồn lực để phát triển; tư duy quản lý không được cứng nhắc, dứt khoát bỏ tư duy “không quản được thì cấm”.
Luật chỉ quy định những vấn đề thuộc thẩm quyền của Quốc hội, phải mang tính ổn định, có giá trị lâu dài. Đẩy mạnh phân cấp, phân quyền, cải cách triệt để thủ tục hành chính. Tập trung kiểm soát quyền lực trong xây dựng pháp luật, siết chặt kỷ luật, kỷ cương; đề cao trách nhiệm, nhất là trách nhiệm của người đứng đầu, kiên quyết chống tiêu cực, lợi ích nhóm. Chủ động, tích cực xây dựng hành lang pháp lý cho những vấn đề mới, xu hướng mới, tạo khuôn khổ pháp lý để thực hiện thành công cuộc cách mạng về chuyển đổi số, tạo đột phá cho phát triển đất nước.
Một vấn đề cũng dễ nhận thấy, trong những năm gần đây, Quốc hội và các cơ quan của Quốc hội cũng đã tăng cường các hoạt động giám sát tối cao, giám sát chuyên đề, tổ chức khảo sát thực tế và lắng nghe ý kiến cử tri để phát hiện những điểm nghẽn trong thực thi pháp luật. Thông qua đó, kịp thời tháo gỡ khó khăn, vướng mắc, kiến nghị sửa đổi, bổ sung hoặc ban hành mới các quy định phù hợp.
TS. Hoàng Trung Dũng, Tổng Biên tập Tạp chí Cộng sản cho biết, thời gian qua, Quốc hội không ngừng đẩy mạnh công tác xây dựng pháp luật, ban hành nhiều luật, pháp lệnh, nghị quyết quan trọng, tạo hành lang pháp lý đồng bộ và vững chắc cho sự phát triển kinh tế - xã hội, bảo đảm quốc phòng, an ninh và hội nhập quốc tế. Các đạo luật được ban hành ngày càng có chất lượng, phù hợp với thực tiễn và xu thế phát triển chung.
Hệ thống pháp luật đã được hoàn thiện ở hầu hết các lĩnh vực trọng yếu như kinh tế, xã hội, quốc phòng, tư pháp, hành chính, đối ngoại... Các dự án luật, pháp lệnh được chuẩn bị công phu, lấy ý kiến rộng rãi của các chuyên gia, nhà khoa học, cử tri và nhân dân.
Quy trình xây dựng pháp luật được thực hiện ngày càng chặt chẽ, khoa học, bảo đảm tính hợp hiến, hợp pháp, tính thống nhất và tính khả thi của các văn bản. Tính đồng bộ, thống nhất và tính minh bạch trong hệ thống pháp luật (rà soát, sửa đổi, bổ sung hoặc ban hành mới các văn bản pháp luật) được Quốc hội chú trọng, qua đó giúp người dân dễ dàng tiếp cận và giám sát. Nhiều văn bản pháp luật đã được xây dựng, sửa đổi đáp ứng các cam kết quốc tế mà Việt Nam là thành viên, tạo thuận lợi cho quá trình hội nhập kinh tế quốc tế ngày càng sâu rộng.
TS. Hoàng Thị Ngân, nguyên Vụ trưởng Vụ Tổ chức Hành chính nhà nước và Công vụ, Văn phòng Chính phủ cho rằng, Quốc hội khóa XV đang thực hiện chủ trương đổi mới mạnh mẽ công tác lập pháp, trong đó chuyển đổi tư duy xây dựng pháp luật theo hướng vừa bảo đảm yêu cầu quản lý nhà nước, vừa khuyến khích sáng tạo, giải phóng toàn bộ sức sản xuất, khơi thông mọi nguồn lực để phát triển.
Các quy định của pháp luật mang tính ổn định, có giá trị lâu dài; luật chỉ quy định những vấn đề khung, vấn đề có tính nguyên tắc, những vấn đề thực tiễn biến động thường xuyên giao cho Chính phủ, địa phương quy định, để bảo đảm linh hoạt trong điều hành. Tuyệt đối không hành chính hóa hoạt động của Quốc hội, luật hóa các quy định của nghị định và thông tư. Đổi mới quy trình xây dựng, tổ chức thực hiện pháp luật, bám sát thực tiễn để xây dựng các quy định pháp luật, vừa làm, vừa rút kinh nghiệm, không nóng vội nhưng cũng không cầu toàn để mất thời cơ, lấy người dân và doanh nghiệp làm trung tâm.
Tại Hội thảo khoa học cấp quốc gia với chủ đề: “Quốc hội Việt Nam - 80 năm hình thành và phát triển” diễn ra chiều 9/9, ông Nguyễn Xuân Thắng, Giám đốc Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh, Chủ tịch Hội đồng Lý luận Trung ương nhấn mạnh, bước vào kỷ nguyên phát triển mới của dân tộc, Quốc hội khoá XV đã khẳng định vị thế là chủ thể sáng tạo thể chế, kiến tạo nền tảng pháp lý vững chắc cho những quyết sách chiến lược mang tính đột phá cho sự phát triển nhanh và bền vững đất nước.
Đó là việc Quốc hội phát huy vai trò đầu tàu, chủ chốt trong việc xây dựng, hoàn thiện hệ thống pháp luật đồng bộ, thống nhất; tháo gỡ kịp thời các điểm nghẽn về thể chế, bảo đảm thể chế trở thành lợi thế và là nguồn lực cho đất nước; đổi mới mạnh mẽ tư duy pháp luật, chuyển từ tư duy không quản được thì cấm sang tư duy quản trị quốc gia thực sự kiến tạo, phục vụ phát triển.
Theo ông Nguyễn Xuân Thắng, việc Quốc hội biểu quyết thông qua Nghị quyết số 202/2025/NQ-QH15 thống nhất cả nước còn 34 đơn vị hành chính cấp tỉnh; thông qua Luật Tổ chức chính quyền địa phương sửa đổi, chính thức thiết lập mô hình chính quyền địa phương hai cấp (cấp tỉnh và cấp xã), điều chưa từng có trong lịch sử hiện đại; thông qua Nghị quyết sửa đổi, bổ sung một số điều của Hiến pháp năm 2013 nhằm thực hiện một cuộc cách mạng “sắp xếp lại giang sơn” trăm năm mới có một lần, đưa Việt Nam bước vào một kỷ nguyên mới - kỷ nguyên của sự phát triển mạnh mẽ và tư duy đổi mới thể chế, kỷ nguyên vươn mình của dân tộc vì mục tiêu xây dựng một nước Việt Nam hoà bình, độc lập, dân chủ, giàu mạnh, phồn vinh, văn minh, hạnh phúc.
Một trong những dấu ấn nổi bật của Quốc hội khóa XV được Chủ tịch Quốc hội Trần Thanh Mẫn khẳng định tại dự thảo Báo cáo công tác nhiệm kỳ khoá XV của Quốc hội đó là hoạt động lập pháp có sự đổi mới mạnh mẽ về tư duy, quy trình xây dựng, chủ động, sáng tạo, tích cực, chuẩn bị từ sớm từ xa; phát huy vai trò “đi trước một bước về thể chế”, phản ứng kịp thời với những tình huống mới, đáp ứng yêu cầu thực tiễn cuộc sống; các chính sách luôn lấy người dân, doanh nghiệp làm trung tâm, tích cực tháo gỡ khó khăn, vướng mắc để góp phần giải phóng sức sản xuất, huy động, sử dụng hiệu quả mọi nguồn lực cho sự nghiệp phát triển đất nước.
Lần đầu tiên, Quốc hội trình Bộ Chính trị xem xét, thông qua định hướng Chương trình xây dựng pháp luật cho cả nhiệm kỳ. Công tác rà soát văn bản quy phạm pháp luật được tích cực triển khai, đã phát hiện, xử lý kịp thời nhiều quy định mâu thuẫn, chồng chéo, bất cập, bảo đảm tính thống nhất, đồng bộ, khả thi của hệ thống pháp luật.
Với tư cách là đại biểu Quốc hội nhiều khóa, Giáo sư, Anh hùng Lao động Nguyễn Anh Trí cho rằng, dấu ấn lớn nhất gần đây của Quốc hội chính là Kỳ họp thứ 9, Quốc hội khóa XV - một kỳ họp để lại dấu mốc lịch sử. Tại kỳ họp này, Quốc hội đã thông qua 34 Luật, 14 nghị quyết quy phạm pháp luật, cho ý kiến 6 dự án luật khác, chiếm hơn một nửa khối lượng lập pháp của cả nhiệm kỳ.
Đặc biệt, Quốc hội đã thông qua Nghị quyết sửa đổi, bổ sung một số điều của Hiến pháp, qua đó thể chế hóa quyết tâm chính trị về sắp xếp đơn vị hành chính và vận hành mô hình chính quyền địa phương 2 cấp từ ngày 1/7/2025. Đây là bước cải cách mạnh mẽ, tinh gọn bộ máy, giảm tầng nấc trung gian, nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước. Quan trọng hơn, chính quyền 2 cấp sẽ giúp gần dân hơn, sát dân hơn, vì dân hơn, đúng với tinh thần “dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra, dân thụ hưởng”.
Quốc hội đã quyết nghị rút ngắn nhiệm kỳ Quốc hội khóa XV và Hội đồng nhân dân các cấp nhiệm kỳ 2021-2026; chuẩn bị cho cuộc bầu cử Quốc hội khóa XVI và HĐND các cấp vào tháng 3/2026. Đây là bước chuẩn bị chiến lược, bảo đảm tính dân chủ, đồng bộ và hiệu quả của hệ thống chính trị.
“Những điều này cho thấy, Quốc hội không chỉ làm luật, giám sát, quyết định các vấn đề hệ trọng mà còn là động lực cải cách, đổi mới, khẳng định vai trò trung tâm trong tiến trình phát triển đất nước, tiếp nối tinh thần Quốc dân Đại hội Tân Trào đến hôm nay” - đại biểu Nguyễn Anh Trí nói.
Trước bối cảnh cuộc cách mạng khoa học công nghệ đang mở ra không gian phát triển vô tận dựa trên tri thức và tiềm năng con người, xác định lập pháp phải đi trước một bước, thời gian qua, Quốc hội đã tập trung hoàn thiện thể chế chính sách, pháp luật... để phát triển mạnh khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo nhằm tạo bứt phá nâng cao năng suất, chất lượng, hiệu quả và sức cạnh tranh của nền kinh tế.
Sau Nghị quyết 57-NQ/TW của Bộ Chính trị, Quốc hội đã ban hành Nghị quyết số 193/2025/QH15 về thí điểm một số cơ chế, chính sách đặc biệt tạo đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia; đồng thời, thông qua Luật Khoa học, Công nghệ và Đổi mới sáng tạo; Luật Công nghiệp Công nghệ số.
Từ góc độ doanh nghiệp, ông Nguyễn Ngọc Hân - Tổng Giám đốc Công ty Cổ phần Truyền thông Đa phương tiện Thủ Đô (Thủ Đô Multimedia) chia sẻ, chuỗi các văn bản pháp lý quan trọng trên, cùng với bối cảnh chuyển đổi số mạnh mẽ, đang mở ra một “kỷ nguyên vàng” cho các doanh nghiệp công nghệ và đơn vị nghiên cứu khoa học tại Việt Nam. Đây không chỉ là những cơ hội đơn lẻ, mà là một hệ sinh thái chính sách đồng bộ, tạo ra một cú hích lớn.
Trước đây, chúng ta thường nói về việc chính sách đi sau thực tiễn. Nhưng lần này, với Nghị quyết 57-NQ/TW, Nghị quyết 193/2025/QH15 và 2 bộ luật quan trọng, chúng ta đã có một khung pháp lý tương đối toàn diện, mang tính dẫn dắt và kiến tạo phát triển. Đặc biệt, là thiết lập khuôn khổ pháp lý cho cơ chế thử nghiệm có kiểm soát (sandbox), cho phép các mô hình kinh doanh, công nghệ mới được thí điểm trong một khuôn khổ pháp lý an toàn.
“Đây là điều mà cộng đồng doanh nghiệp công nghệ đã mong chờ từ rất lâu. Ví dụ, các doanh nghiệp phát triển công nghệ 5G, trí tuệ nhân tạo (AI), chuỗi khối (Blockchain), hay công nghệ bán dẫn sẽ có không gian để thử nghiệm, hoàn thiện sản phẩm trước khi đưa ra thị trường lớn” - ông Nguyễn Ngọc Hân bày tỏ.
Bên cạnh đó, các văn bản luật mới đều nhấn mạnh đến việc huy động và ưu tiên nguồn lực đầu tư cho khoa học công nghệ và đổi mới sáng tạo. Doanh nghiệp công nghệ, đặc biệt là các dự án thuộc lĩnh vực ưu tiên như công nghệ số chiến lược, công nghiệp bán dẫn, sẽ được hưởng các chính sách ưu đãi vượt trội về thuế, tín dụng, và đất đai.
Đại biểu Tạ Thị Yên - Phó Chủ nhiệm Ủy ban Công tác đại biểu của Quốc hội chia sẻ, trước bối cảnh mới hiện nay, cùng với nhân dân cả nước, Quốc hội Việt Nam bước vào một giai đoạn phát triển mới - giai đoạn tiếp tục đổi mới toàn diện đất nước, hội nhập quốc tế sâu rộng để đạt mục tiêu chiến lược 100 năm dưới sự lãnh đạo của Đảng, tạo tiền đề vững chắc đạt mục tiêu 100 năm thành lập nước.
Trong bối cảnh đó, Quốc hội cần không ngừng hoàn thiện và xây dựng hệ thống pháp luật chất lượng, đồng bộ, thống nhất, hiện đại, khả thi, công khai, minh bạch, ổn định, dễ tiếp cận, chi phí tuân thủ thấp, có sức canh tranh quốc tế…
“Quốc hội phải đóng vai trò lãnh đạo trong việc thúc đẩy các chính sách phát triển kinh tế bền vững và toàn diện, bảo đảm cân bằng giữa tăng trưởng kinh tế và bảo vệ môi trường, cũng như cải thiện chất lượng cuộc sống của người dân. Đồng thời, cần ban hành những chính sách thúc đẩy đổi mới sáng tạo, hỗ trợ doanh nghiệp, tạo cơ chế thuận lợi để phát triển kinh tế số và chuyển đổi số trên quy mô toàn quốc” - bà Tạ Thị Yên lưu ý.
Có thể thấy, một trong những bài học sâu sắc và xuyên suốt trong hoạt động lập hiến, lập pháp của Quốc hội Việt Nam trong 80 năm qua là yêu cầu phải gắn kết chặt chẽ giữa pháp luật với thực tiễn đời sống xã hội. Pháp luật không thể là những quy phạm xa rời cuộc sống, mà phải bắt nguồn từ thực tiễn, phản ánh trung thực những vấn đề đang đặt ra trong đời sống kinh tế - xã hội của đất nước, đồng thời hướng tới giải quyết hiệu quả các vấn đề đó.
Những thành quả, bài học đúc kết trong thời gian qua sẽ là “kim chỉ nam” để Quốc hội tiếp tục ghi dấu những mốc son chói lọi trong “kiến tạo thể chế”, từ đó tạo nền tảng vững chắc cho đất nước bứt phá, tăng trưởng 2 con số trong giai đoạn tới.
(Còn nữa)