Hành vi tinh vi, khó phát hiện
Trên nhiều sàn thương mại điện tử hiện nay, chỉ cần vài trăm nghìn đồng, người bán hàng có thể mua hàng chục “review 5 sao” kèm bình luận có sẵn. Những dòng khen “sản phẩm tốt”, “giao hàng nhanh”, “shop nhiệt tình”… xuất hiện tràn lan, khiến người mua khó phân biệt thật - giả.
Chị Trần Thị Hoài (phường Nghĩa Đô, TP. Hà Nội) cho biết, chị mua một chiếc nồi chiên không dầu trên sàn thương mại điện tử. Sản phẩm được đánh giá 5 sao, nhiều bình luận khen như: “sản phẩm đóng gói cẩn thận", "giao hàng nhanh", "mua giá sale rất tốt”...
“Tôi thấy nhiều người khen hàng tốt, ít người chê nên tin tưởng. Nhưng khi nhận hàng, sản phẩm bị móp méo, cắm điện nồi chạy chập chờn. Gọi điện thắc mắc phản ánh, mấy ngày không đổi được hàng với các lý do khác nhau. Bỏ tiền mua hàng thật mà cảm giác cứ như bị lừa”, chị Trần Thị Hoài cho hay.
Tương tự như trường hợp của chị Trần Thị Hoài, anh Thanh, phường Thượng Cát (TP. Hà Nội) cho biết, anh cũng là nạn nhân mua phải sản phẩm gối đầu chống mỏi vai gáy không như quảng cáo và được đánh giá 5 sao của một sàn thương mại điện tử. Mặc dù, một tuần sau đổi được hàng, nhưng anh Thanh cũng "cạch mặt" luôn nhãn hàng này.
Nhiều “review 5 sao”, đánh giá ảo xuất hiện dưới các sản phẩm trên các sàn thương mại điện tử hiện nay. Ảnh: chụp màn hình
Chủ một cửa hàng thời trang online thừa nhận từng được mời chào dịch vụ “mua đánh giá 5 sao”. Chỉ cần bỏ ra từ 2.000 - 4.000 đồng là có một lượt đánh giá kèm bình luận, hình ảnh. Theo lý giải của chủ cửa hàng này, thuật toán trên các sàn thương mại điện tử ưu tiên hiển thị sản phẩm có nhiều đánh giá tích cực, giúp sản phẩm mới dễ lọt top tìm kiếm sẽ bán được nhiều hàng.
Trước thực trạng này, nhiều người tiêu dùng bày tỏ lo ngại về tính chân thực của việc review, đánh giá liệu có tương đồng với chất lượng? Hiện tượng đánh giá ảo (review giả) có được coi là hành vi vi phạm pháp luật?
Trao đổi với phóng viên Báo Công Thương về vấn đề này, luật sư Ma Văn Giang (Đoàn Luật sư TP. Hà Nội) nhận định, đây là một dạng hành vi có dấu hiệu gian dối thương mại, xâm phạm trực tiếp quyền được thông tin trung thực của người tiêu dùng.
“Review giả được hiểu là tạo dựng niềm tin sai lệch, khiến khách hàng đưa ra quyết định mua hàng dựa trên thông tin không có thật. Nếu chứng minh được thiệt hại, đây là hành vi vi phạm pháp luật”, luật sư Ma Văn Giang nhấn mạnh.
Luật sư Ma Văn Giang phân tích, Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng năm 2023 đã quy định rõ: Người kinh doanh không được cung cấp, đăng tải, phát tán thông tin sai sự thật hoặc gây nhầm lẫn về sản phẩm, dịch vụ. Việc thuê người viết đánh giá tích cực, sử dụng tài khoản ảo, hoặc khuyến khích người mua để lại phản hồi sai lệch đều thuộc nhóm hành vi bị nghiêm cấm.
Bên cạnh đó, Nghị định 98/2020/NĐ-CP (về xử phạt hành chính trong lĩnh vực thương mại) cũng quy định rõ mức phạt từ 20 đến 100 triệu đồng đối với tổ chức có hành vi quảng cáo gian dối, cung cấp thông tin sai lệch gây thiệt hại cho người tiêu dùng.
“Trong trường hợp hành vi được tổ chức có chủ đích, có dấu hiệu lừa đảo hoặc chiếm đoạt tài sản, người vi phạm hoàn toàn có thể bị xử lý hình sự về tội lừa đảo chiếm đoạt tài sản theo Điều 174 Bộ luật Hình sự hoặc tội quảng cáo gian dối theo Điều 197 Bộ luật Hình sự”, luật sư Ma Văn Giang phân tích.
Luật sư Ma Văn Giang, Đoàn Luật sư TP. Hà Nội. Ảnh: N.V
Theo luật sư Ma Văn Giang, khác với những quảng cáo sai sự thật công khai, review giả thường được ngụy trang dưới dạng đánh giá cá nhân. Người mua hàng thật khó biết đâu là bình luận thật, đâu là kết quả của một chiến dịch “seeding” được thuê từ các công ty marketing ngầm.
“Hầu hết dịch vụ viết review thuê hiện nay đều sử dụng mạng lưới tài khoản ảo, đăng nhập từ nhiều địa chỉ IP khác nhau. Thậm chí, một số nền tảng còn sử dụng hình thức “thưởng điểm nếu để lại 5 sao”, khiến review tích cực trở thành một hình thức mua bán trá hình”, luật sư Ma Văn Giang chỉ ra.
Theo luật sư Ma Văn Giang, hành vi này không chỉ vi phạm luật về quảng cáo, mà còn ảnh hưởng nghiêm trọng đến cạnh tranh lành mạnh. Doanh nghiệp trung thực bị thiệt hại, còn người tiêu dùng thì bị dẫn dắt bởi những dữ kiện ảo. Vấn đề trở nên nghiêm trọng hơn khi nhiều nền tảng thương mại điện tử chưa kiểm soát được công cụ lọc review giả, trong khi trách nhiệm của sàn đã được quy định cụ thể trong Nghị định 85/2021/NĐ-CP là sàn phải xác thực danh tính người bán và đảm bảo tính trung thực của phản hồi.
“Hệ thống pháp luật hiện hành đã đủ căn cứ xử lý, chỉ cần cơ quan quản lý và sàn giao dịch phối hợp chặt chẽ, yêu cầu cung cấp dữ liệu tài khoản, địa chỉ IP và log truy cập. Khi chứng minh được chuỗi hành vi có chủ đích, việc xử phạt là hoàn toàn có cơ sở”, luật sư Ma Văn Giang nhấn mạnh.
Luật sư Ma Văn Giang cũng lưu ý, những người cung cấp dịch vụ “mua review” dù không trực tiếp kinh doanh sản phẩm vẫn có thể xem xét xử lý về hành vi tiếp tay cho quảng cáo gian dối. “Nếu thu lợi bất chính hoặc gây thiệt hại lớn, họ phải chịu trách nhiệm tương tự như bên thuê dịch vụ”, luật sư Giang nói thêm.
Cần cơ chế giám sát và xử lý mạnh tay
Theo số liệu từ Cục Cạnh tranh và Bảo vệ người tiêu dùng (Bộ Công Thương), trong năm 2024, số phản ánh liên quan đến đánh giá sai sự thật trên sàn thương mại điện tử tăng hơn 60% so với năm trước. Nhiều vụ việc cho thấy tình trạng “đánh giá ảo” đã trở thành công cụ cạnh tranh không lành mạnh, bóp méo thị trường tiêu dùng trực tuyến.
Mua bán review ảo được mời chào công khai. Ảnh chụp màn hình
Từ góc độ pháp lý, luật sư Ma Văn Giang cho rằng, để ngăn chặn hiệu quả cần triển khai đồng bộ 3 giải pháp quan trọng.
Thứ nhất, cần siết chặt nghĩa vụ của sàn thương mại điện tử, buộc xác thực danh tính người mua hàng trước khi cho phép đăng đánh giá, hiển thị rõ nguồn gốc phản hồi.
Thứ hai, cơ quan quản lý cần chủ động phát hiện, tăng cường kiểm tra các chiến dịch quảng cáo ngầm có yếu tố “seeding review”.
Thứ ba, người tiêu dùng cần nâng cao nhận thức, khuyến khích người mua phản ánh review ảo, tạo cơ chế tố cáo nhanh.
“Người tiêu dùng là tuyến phòng vệ đầu tiên. Khi họ cảnh giác, biết cách nhận diện review thật - giả, thị trường mới trở nên minh bạch. Còn với doanh nghiệp, xây dựng uy tín bằng sản phẩm và dịch vụ thực chất mới là con đường bền vững”, luật sư Ma Văn Giang nhấn mạnh.
Theo luật sư Ma Văn Giang, việc xử lý review giả không chỉ là vấn đề pháp lý, mà còn là bài kiểm tra về đạo đức kinh doanh trong kỷ nguyên số. Khi thông tin sai lệch được lan truyền bằng công nghệ, niềm tin của người tiêu dùng chính là tài sản dễ bị đánh cắp nhất. Vì vậy, bảo vệ sự thật trong từng dòng đánh giá cũng là bảo vệ nền thương mại điện tử lành mạnh.