Xu hướng bứt phá từ “lên sàn”
Trong vài năm trở lại đây, sự phát triển như vũ bão của thương mại điện tử đã mở ra cơ hội lớn để sản phẩm của làng nghề Việt Nam vươn xa ra thị trường. Theo một số đánh giá, thị trường thương mại điện tử Việt Nam hiện nằm trong nhóm phát triển nhanh nhất Đông Nam Á, đạt hơn 20 tỷ USD năm 2024. Với đặc trưng giàu tính văn hóa, thủ công, thân thiện môi trường, sản phẩm thủ công mỹ nghệ Việt Nam đang có lợi thế hiếm có để chinh phục khách hàng mới.
Bà Hoàng Thị Phương, Hội Làng nghề dệt lụa Vạn Phúc chia sẻ, người tiêu dùng ngày càng thích những thứ thủ công, có câu chuyện văn hóa đằng sau. Lụa Vạn Phúc có lợi thế ấy, chỉ là chưa biết cách khai thác hết trên môi trường số. Theo bà, việc đưa sản phẩm lên sàn thương mại điện tử không chỉ để bán hàng mà còn để khẳng định thương hiệu, lưu giữ giá trị văn hóa năm.
Thương mại điện tử không chỉ là kênh tiêu thụ còn là kênh lưu giữ văn hóa truyền thống của làng nghề. Ảnh: Cấn Dũng
Bát Tràng cũng là một ví dụ rõ nét khi thương mại điện tử đã trở thành kênh tiêu thụ quan trọng. Ông Đặng Đình Túc, Ban Đại diện Làng nghề gốm Giang Cao - Bát Tràng cho biết: “Khoảng 60% cơ sở đã dùng mạng xã hội để bán hàng, 20% đã tham gia sàn thương mại điện tử như Shopee, Tiki, Alibaba, Amazon. Một số đơn vị còn livestream xuyên biên giới”.
Có thể thấy, bán hàng online đã trở thành hướng đi đúng cho các làng nghề muốn tồn tại trong nền kinh tế số. Không chỉ vậy, các chương trình hỗ trợ từ cơ quan quản lý, như Chương trình “100.000 doanh nghiệp nhỏ và vừa chuyển đổi số” của Bộ Công Thương, hay các khóa đào tạo kỹ năng online, được xem như “đòn bẩy” để hộ sản xuất tự tin bước ra thị trường lớn.
Dù bán hàng qua thương mại điện tử được khẳng định là xu hướng đúng hiện nay cho các làng nghề nhưng thực tế lại cho thấy bán hàng qua “kênh số” vẫn là thách thức lớn. Bà Phương nhìn nhận, cạnh tranh với lụa Thái, Trung Quốc, Ấn Độ rất gay gắt. Nếu không có thương hiệu mạnh, lên sàn cũng dễ mất khách vào tay hàng giá rẻ.
Trong khi đó, việc xây dựng hình ảnh sản phẩm lại đòi hỏi kỹ thuật số chuyên nghiệp: Chụp ảnh, thiết kế, tối ưu dữ liệu sản phẩm, livestream, xử lý đơn hàng…
Bát Tràng cũng đối diện vấn đề tương tự. Ông Túc nêu thực tế, đa số hộ sản xuất nhỏ lẻ, thiếu nhân lực chuyên trách thương mại điện tử. Kỹ năng số yếu, đường truyền mạng chưa đồng bộ, liên kết nội bộ còn lỏng lẻo khiến chúng tôi khó hình thành chuỗi giá trị trực tuyến.
Không chỉ vậy, logistics và thanh toán quốc tế vẫn là “nút thắt” lớn. Hàng thủ công thường cồng kềnh, dễ vỡ, chi phí vận chuyển tăng mạnh khiến giá thành trên sàn xuất khẩu kém cạnh tranh.
Ông Phạm Như Thanh, Phó Viện trưởng Viện Nghiên cứu ứng dụng môi trường sản phẩm Làng nghề Việt Nam khẳng định: “Thương mại điện tử là xu hướng tất yếu. Nhưng nếu không có hệ sinh thái hỗ trợ, làng nghề sẽ mãi loay hoay ở mức độ trải nghiệm chứ chưa thể bứt phá”.
Cần chiến lược thương hiệu và hệ sinh thái số
Để thương mại điện tử thực sự trở thành động lực phát triển, làng nghề cần chuyển từ tư duy “làm trước - nghĩ sau” sang cách tiếp cận bài bản hơn.Với làng lụa Vạn Phúc, bà Phương đề xuất, cần xây dựng thương hiệu chung "Lụa Vạn Phúc" trên nền tảng số, có QR truy xuất nguồn gốc và câu chuyện văn hóa đi kèm; thành lập “Không gian số làng nghề” tích hợp gian hàng, bản đồ du lịch ảo, video sản xuất; liên kết với startup công nghệ để hình thành chuỗi giá trị số hoàn chỉnh.
Bát Tràng cũng tính đến mô hình tương tự khi xây dựng cổng thương mại điện tử chung có chuẩn nhận diện thương hiệu; thành lập trung tâm hỗ trợ chuyển đổi số làng nghề; gắn mã QR, tiêu chuẩn OCOP với từng sản phẩm; tổ chức hội chợ gốm sứ trực tuyến thường niên.
Ở góc độ doanh nghiệp công nghệ, ông Lê Anh Xuân - Giám đốc Công ty CP Seapics Quốc tế nhấn mạnh vai trò của liên kết: “Phải xây dựng hệ sinh thái số cho làng nghề Việt Nam do Hiệp hội điều phối, Nhà nước hỗ trợ chính sách, doanh nghiệp công nghệ lo hạ tầng và giải pháp thương mại điện tử”. Ông cũng đề xuất đẩy mạnh hội chợ ảo, video marketing, kết nối Amazon Handmade và Alibaba để đưa thủ công Việt Nam ra toàn cầu.
Có thể thấy, thương mại điện tử không phải là sự thay thế, mà là con đường mới để bảo tồn và phát huy giá trị truyền thống. Như chia sẻ của Phó Viện trưởng Viện Nghiên cứu ứng dụng môi trường sản phẩm Làng nghề Việt Nam, ứng dụng công nghệ 4.0 không làm mất đi bản sắc thủ công, mà giúp sản phẩm Việt Nam được tỏa sáng đúng giá trị.
Chính vì vậy, thương mại điện tử cần được nhìn như một chiến lược phát triển bền vững, nơi mà mỗi sản phẩm bán ra là một câu chuyện văn hóa được lan tỏa, mỗi đơn hàng xuất đi là một thông điệp về sự khéo léo và sáng tạo của người Việt.
Một số doanh nghiệp đã nhanh nhạy, nắm bắt được xu hướng bán hàng qua thương mại điện tử nhưng để trở thành trào lưu hiệu quả, các làng nghề cần sự đồng hành, hỗ trợ hơn nữa.