Trong bối cảnh chuyển đổi số diễn ra với tốc độ nhanh và mạnh, thương mại điện tử đã trở thành một trong những động lực tăng trưởng quan trọng nhất của nền kinh tế. Tốc độ tăng trưởng vượt trên 30% trong 9 tháng đầu năm cho thấy sức bật mạnh mẽ của thị trường khi nhận được những chính sách điều hành phù hợp. Tuy nhiên, sự bùng nổ này, nhất là các hoạt động thương mại điện tử có yếu tố nước ngoài và xuyên biên giới, đang đặt ra nhiều thách thức cho công tác quản lý nhà nước, từ thuế, chống gian lận thương mại đến bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng.
Để giải quyết những vấn đề phát sinh từ thực tiễn, Dự thảo Luật Thương mại điện tử đang được hoàn thiện nhằm mục tiêu hướng tới 1 cơ sở pháp lý có tính ổn định lâu dài, phù hợp với yêu cầu lập pháp trong thời kỳ chuyển đổi số, trong đó nổi bật là nhóm quy định về hoạt động thương mại điện tử có yếu tố nước ngoài, đây là lĩnh vực đang đặt ra nhiều vấn đề mới đối với quản lý nhà nước.
Tăng cường quản lý nền tảng nước ngoài
Vừa qua, Dự án Luật Thương mại điện tử đã được đưa ra trình Quốc hội xem xét, một trong những nội dung được các đại biểu Quốc hội đặc biệt quan tâm là cơ chế quản lý các nền tảng thương mại điện tử hoạt động xuyên biên giới. Việc nhiều nền tảng lớn hoạt động tại Việt Nam nhưng không có hiện diện pháp lý đã tạo ra khoảng trống trong giám sát, xử lý vi phạm và bảo vệ người tiêu dùng. Vì vậy, Dự thảo Luật đề xuất quy định mang tính bước ngoặt, yêu cầu các nền tảng thương mại điện tử nước ngoài phải có đại diện tại Việt Nam.
Mục tiêu của quy định này hướng tới hai lợi ích cốt lõi. Trước hết, sự hiện diện pháp lý tại Việt Nam sẽ giúp bảo vệ tốt hơn quyền lợi người tiêu dùng. Khi có tranh chấp hoặc khiếu nại, cơ quan chức năng có thể trực tiếp yêu cầu nền tảng nước ngoài phối hợp, xử lý, thay vì phụ thuộc vào cơ chế pháp lý phức tạp giữa các quốc gia. Đồng thời, đây cũng là biện pháp quan trọng để tăng cường khả năng quản lý nhà nước, nhất là trong việc kiểm soát hoạt động bán hàng lậu, trốn thuế, kinh doanh hàng cấm, hàng giả.
Dự thảo Luật Thương mại điện tử bổ sung quy định siết quản lý nền tảng nước ngoài, tăng minh bạch dữ liệu và bảo vệ người tiêu dùng. Ảnh minh hoạ
Chia sẻ thực tế từ người tiêu dùng, anh Trần Anh Quân, nhân viên văn phòng tại phường Đống Đa, Hà Nội cho biết: “Mua online rất tiện, nhưng tôi từng gặp trường hợp hàng giao từ nước ngoài khác hoàn toàn mô tả. Khiếu nại thì mất nhiều thời gian vì không biết trách nhiệm thuộc về ai. Nếu có đại diện của nền tảng ở Việt Nam thì người mua sẽ yên tâm hơn, quyền lợi cũng được bảo vệ rõ ràng”.
Cùng với yêu cầu về đại diện pháp lý, Dự thảo Luật cũng nhấn mạnh trách nhiệm của các nền tảng thương mại điện tử trung gian trong việc kiểm soát hàng hóa và dịch vụ được bày bán trên hệ thống. Chống hàng giả, hàng nhái và gian lận thương mại là yêu cầu then chốt để củng cố niềm tin người tiêu dùng, một trong những yếu tố quyết định đối với sự phát triển bền vững của thương mại điện tử.
Chị Nguyễn Thanh Hương, chủ shop thời trang online Hương Anh nhận định: “Cửa hàng nhỏ như chúng tôi cạnh tranh với các gian hàng nước ngoài là rất khó, nhất là khi họ bán giá rẻ hơn nhiều và không phải chịu các nghĩa vụ như doanh nghiệp trong nước. Tôi ủng hộ việc yêu cầu nền tảng nước ngoài có đại diện tại Việt Nam để việc quản lý được công bằng hơn. Doanh nghiệp nhỏ không mong ưu tiên, chỉ mong bình đẳng”.
Để hiện thực hóa nhiệm vụ này, Dự thảo Luật Thương mại điện tử đã đưa ra cơ chế định danh người bán (VID) nhằm kiểm soát hàng hóa vi phạm quyền sở hữu trí tuệ hoặc nghi ngờ gian lận. VID cho phép cơ quan quản lý truy vết hành trình hàng hóa, từ nguồn gốc đến quá trình phân phối. Dù việc định danh trực tuyến không đơn giản do nhiều hình thức kinh doanh khác nhau như bán liên kết, tự xây dựng thương hiệu hay nhận đặt quảng cáo, đây vẫn là công cụ quan trọng để hướng tới minh bạch hóa giao dịch.
Trong các phiên họp Tổ soạn thảo Dự thảo Luật Thương mại điện tử, các thành viên Tổ soạn thảo bày tỏ quan tâm đến thời hạn lưu trữ dữ liệu về hàng hóa và dịch vụ đăng tải trên các nền tảng thương mại điện tử, nhiều ý kiến cho rằng, nên kéo dài thời hạn từ 12 tháng lên tối thiểu 24 tháng. Đề xuất này nhằm phục vụ tốt hơn công tác quản lý thuế, nhất là với hoạt động bán hàng qua livestream, lĩnh vực đang phát sinh nhiều giao dịch phức tạp. Dù có thể làm tăng chi phí vận hành của nền tảng, nhưng người bán hầu như không bị ảnh hưởng vì đã quen với việc phối hợp cung cấp dữ liệu theo yêu cầu của cơ quan thuế.
Chia sẻ từ chị Nguyễn Phương Quỳnh Anh, một người bán hàng qua livestream tại Hà Nội cho biết: “Việc lưu dữ liệu lâu hơn hay định danh người bán nghe có vẻ phức tạp, nhưng thực tế chúng tôi đã quen với việc kê khai và báo cáo theo yêu cầu của cơ quan thuế. Điều quan trọng là các quy định mới cần rõ ràng, dễ làm, tránh gây thêm chi phí cho người kinh doanh nhỏ lẻ”.
Hài hoà pháp lý quốc tế và bảo vệ doanh nghiệp nội địa
Bên cạnh yêu cầu siết chặt quản lý, Dự thảo Luật cũng phải đối mặt với bài toán lớn, bảo đảm sự phù hợp với các điều ước quốc tế mà Việt Nam đã tham gia. Việc điều chỉnh hoạt động thương mại điện tử xuyên biên giới có tác động trực tiếp đến cam kết mở cửa thị trường dịch vụ, nên đòi hỏi đánh giá thận trọng để tránh mâu thuẫn pháp lý.
Để bảo vệ quyền lợi doanh nghiệp trong nước, chị Nguyễn Phương Thảo, chủ 1 gian hàng bán thực phẩm khô online chia sẻ: “Các nền tảng nước ngoài vào Việt Nam là cơ hội mở rộng thị trường, nhưng đồng thời cũng tạo sức ép lên hàng Việt, đặc biệt là hàng nông sản địa phương. Chúng tôi mong khung pháp lý mới giúp hạn chế hàng kém chất lượng tràn vào, đồng thời hỗ trợ minh bạch hóa nguồn gốc để sản phẩm của bà con có chỗ đứng ổn định hơn”.
Theo các thành viên Tổ soạn thảo, việc thiếu rõ ràng trong phân loại có thể khiến nền tảng nước ngoài né tránh nghĩa vụ mà doanh nghiệp nội địa đang phải thực hiện đầy đủ, gây thiệt hại cho hoạt động sản xuất, kinh doanh trong nước. Vì vậy, Dự thảo Luật cần đảm bảo ba nguyên tắc gồm: bình đẳng giữa các chủ thể, tuân thủ Hiến pháp và điều ước quốc tế và bảo vệ quyền lợi chính đáng của doanh nghiệp Việt Nam trong tiến trình hội nhập.
Dự thảo Luật Thương mại điện tử đã đưa ra cơ chế định danh người bán (VID) nhằm kiểm soát hàng hóa vi phạm quyền sở hữu trí tuệ hoặc nghi ngờ gian lận. Ảnh minh hoạ
Bà Bùi Thị Lập, tiểu thương kinh doanh hàng gia dụng tại Hải Phòng cho biết: “Cửa hàng truyền thống bây giờ cạnh tranh rất vất vả với hàng nước ngoài bán trên mạng. Chúng tôi không phản đối thương mại điện tử, nhưng mong sao hàng bán vào Việt Nam phải tuân thủ quy định như hàng của chúng tôi. Người bán trong nước chịu đủ thuế, phí; nếu bên ngoài không thực hiện như vậy thì rất thiệt thòi”.
Việc quản lý thương mại điện tử xuyên biên giới trong Dự thảo Luật được định hình theo hướng cân bằng giữa hai mục tiêu: tăng cường chủ quyền pháp lý trong quản lý nền tảng nước ngoài, đồng thời bảo đảm tuân thủ đầy đủ các cam kết quốc tế. Đây là cách tiếp cận phù hợp với bối cảnh thương mại điện tử đang mở rộng nhanh chóng, phức tạp hơn, và có tác động sâu rộng đến thị trường nội địa.
Sáng ngày 21/11/2025 vừa qua, Bộ Công Thương tổ chức phiên họp rà soát Dự án Luật Thương mại điện tử. Đây là bước hoàn thiện trước khi Bộ báo cáo và trình dự thảo tại phiên họp sắp tới của Ủy ban Thường vụ Quốc hội. Dự án Luật được kỳ vọng sẽ tạo hành lang pháp lý minh bạch, thống nhất cho hoạt động giao dịch trực tuyến; góp phần thúc đẩy kinh tế số, bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng và hỗ trợ doanh nghiệp phát triển trong môi trường thương mại hiện đại, cạnh tranh và hội nhập quốc tế sâu rộng.