'Tea and Mother': Trao sinh kế, gửi trọn tình mẫu tử

Trong những vùng trà heo hút nơi sườn núi cao, phụ nữ vẫn là lực lượng lao động chính nhưng lại ít khi được nhìn nhận như chủ thể của phát triển. Dự án cộng đồng Tea and Mother ra đời từ những trăn trở rất đời thường: làm sao để người mẹ có sinh kế ngay trên quê hương mình, để con trẻ không lớn lên trong thiếu vắng vòng tay mẹ.

Trả lời phỏng vấn phóng viên Báo Công Thương, nghệ nhân trà Đào Đức Hiếu chia sẻ đã chọn một con đường khác biệt, dùng trà làm cầu nối cho sinh kế, giáo dục và bảo tồn văn hóa.

Phát triển kinh tế từ chính bản sắc vùng trà

- Ông có thể chia sẻ mục tiêu cốt lõi và ý nghĩa cộng đồng của dự án Tea and Mother trong bối cảnh đời sống phụ nữ tại các vùng cao còn nhiều khó khăn?

Nghệ nhân trà Đào Đức Hiếu: Có ba lý do cốt lõi khiến chúng tôi quyết định triển khai dự án Tea and Mother. Trong quá trình có cơ hội đi qua khoảng 30 quốc gia và hầu hết các vùng trà lớn của Việt Nam, tôi nhận thấy những vấn đề mang tính lặp lại, dai dẳng ở nhiều vùng trà.

Trước hết, tại nhiều vùng trồng trà, phụ nữ hầu như không có sinh kế ổn định ngay trên chính quê hương mình. Khi không có việc làm, họ buộc phải rời bản làng đi làm thuê, chủ yếu là những công việc lao động giản đơn, thiếu bền vững. Hệ quả là con cái ở lại thiếu sự chăm sóc trực tiếp của mẹ. Một đứa trẻ lớn lên trong hoàn cảnh đó thường thiếu sự quan tâm, bảo vệ, định hướng giáo dục và điểm tựa tinh thần. Vòng luẩn quẩn ấy dẫn đến tình trạng nghèo liên thế hệ, khi cái nghèo tiếp tục lặp lại mà không có cơ hội bứt ra.

Dự án Tea and Mother ra đời với mục tiêu hỗ trợ ít nhất 10.000 phụ nữ có sinh kế và khởi nghiệp, nhưng sâu xa hơn là tạo điều kiện để những người mẹ có thể ở lại bên con, gắn bó với gia đình và cộng đồng của mình.

Lý do thứ hai đó chính là người mẹ của tôi, tôi chịu ảnh hưởng rất lớn từ mẹ mình và tin rằng người phụ nữ giữ vai trò then chốt trong việc gìn giữ sự ổn định của gia đình. Khi người mẹ vắng nhà, không gian gia đình trở nên trống trải, ở nhiều bản làng chỉ còn lại người già và trẻ nhỏ. Trong khi đó, thực tế cho thấy, khoảng 65-70% lao động trong các khâu trồng, thu hái, chế biến và kinh doanh trà là phụ nữ. Họ là những người trực tiếp gắn bó với tài nguyên địa phương nhưng lại ít khi được tiếp cận cơ hội phát triển.

Xuất phát từ nhận thức đó, chúng tôi lựa chọn rời thành phố, lên sống cùng bà con vùng trà, cùng ăn, ở, lao động và đồng hành lâu dài. Tea and Mother không tiếp cận theo cách mang mô hình từ bên ngoài áp đặt xuống, mà được hình thành và phát triển từ chính đời sống, nhu cầu và tiềm năng của cộng đồng địa phương.

- Sau 5 năm triển khai, Tea and Mother đã tạo ra những chuyển biến cụ thể nào trong đời sống, tư duy và niềm tin của phụ nữ vùng cao, thưa ông?

Nghệ nhân trà Đào Đức Hiếu: Từ năm 2020, Tea and Mother bắt đầu triển khai các mô hình can thiệp cụ thể, trong đó có “Lớp học sẻ chia”. Các lớp học này được thiết kế để tác động song song đến cả người mẹ và trẻ em, khi người mẹ cùng học với con, từng bước nhận diện giá trị của bản thân và vai trò của mình trong gia đình, cộng đồng.

Tea and Mother không tiếp cận theo hướng từ thiện, mà là một dự án cộng đồng hướng tới tạo sinh kế và hỗ trợ khởi nghiệp. Dự án không áp đặt sự thay đổi, mà tạo ra cơ hội để phụ nữ chủ động lựa chọn con đường phát triển phù hợp với điều kiện của mình.

Tại các vùng trà, nhiều phụ nữ trước đây chủ yếu làm nương, thu hái và chế biến trà theo phương thức truyền thống. Thông qua dự án, họ dần tiếp cận các công cụ truyền thông số, chủ động giới thiệu và tiêu thụ sản phẩm trên các nền tảng trực tuyến, qua đó mở rộng thị trường và nâng cao giá trị sản phẩm trà địa phương. Những cách làm mới này góp phần đưa giá trị trà tăng lên đáng kể so với trước đây.

Song song với đó, tại một số địa phương, phụ nữ được đào tạo kỹ năng ẩm thực và tổ chức các mâm cỗ truyền thống gắn với phát triển du lịch cộng đồng, từng bước biến tri thức bản địa thành sinh kế bền vững. Ở nhiều vùng, phụ nữ chủ động tham gia các khóa đào tạo về vận hành du lịch, sau đó quay trở lại địa phương để xây dựng các hoạt động trải nghiệm, workshop dành cho du khách. Những mô hình vốn phổ biến ở đô thị nay đã từng bước hình thành tại các khu vực nông thôn, miền núi.

Quan trọng hơn cả, quá trình này giúp phụ nữ vùng cao trở nên tự tin hơn, biết liên kết, hỗ trợ lẫn nhau và từng bước tin vào khả năng làm chủ cuộc sống của chính mình.

Giữ bản sắc là giữ sinh kế lâu dài

- Trong quá trình phát triển kinh tế từ trà và du lịch cộng đồng, Tea and Mother làm gì để bảo đảm bản sắc văn hóa bản địa không bị mai một, thưa ông?

Nghệ nhân trà Đào Đức Hiếu: Ngay từ khi bắt đầu, chúng tôi xác định không thể tạo ra sự thay đổi bền vững cho một vùng đất chỉ bằng việc mang quà hay hỗ trợ vật chất ngắn hạn. Điều quan trọng hơn là giữ gìn và phát huy bản sắc văn hóa của chính cộng đồng đó. Người Mông cần được mặc trang phục của người Mông, người Thái giữ gìn trang phục của người Thái, người Dao bảo tồn trang phục của người Dao. Bản sắc không phải để trưng bày, mà là nền tảng để phát triển sinh kế và xây dựng giá trị lâu dài.

Tại các vùng trà, dự án không đưa những loại cây trồng xa lạ vào địa phương, mà tập trung nâng cao giá trị của cây trà bản địa, đặc biệt là trà shan tuyết cổ thụ. Song song với đó, Tea and Mother chú trọng đào tạo, bồi dưỡng thế hệ trẻ, bởi họ chính là những chủ thể tiếp nối, quyết định tương lai của các vùng núi và vùng trà truyền thống.

- Hành trình đồng hành cùng phụ nữ vùng cao chắc hẳn không ít thử thách, vậy ông đã từng chùn bước trước khó khăn hay chưa và đâu là động lực giúp những người sáng lập bền bỉ với Tea and Mother? Dự án này mang theo thông điệp gì mà ông mong muốn lan tỏa tới giới trẻ?

Nghệ nhân trà Đào Đức Hiếu: Trong quá trình triển khai, dự án không tránh khỏi nhiều khó khăn, đặc biệt là hạn chế về nguồn lực tài chính, nhân sự và thách thức trong việc tạo dựng niềm tin ban đầu. Các dự án cộng đồng thường không mang lại lợi ích kinh tế tức thời, vì vậy việc thuyết phục người dân đồng hành ngay từ đầu là một trở ngại lớn.

Đã có những thời điểm tưởng chừng không thể tiếp tục, song sự động viên, chia sẻ từ các lãnh đạo và những tấm gương phụ nữ lãnh đạo đã trở thành nguồn cổ vũ quan trọng để dự án kiên trì theo đuổi mục tiêu dài hạn. Bên cạnh đó, việc được tiếp cận các mục tiêu phát triển bền vững của Liên hợp quốc cùng các nghị quyết lớn của Đảng và Chính phủ đã giúp Tea and Mother củng cố thêm niềm tin rằng, con đường đang đi là phù hợp với định hướng phát triển chung.

Tea and Mother xây dựng mô hình kết nối phụ nữ vùng cao với phụ nữ thành thị thông qua các câu lạc bộ, hội quán,... không gian để chị em gặp gỡ, học tập, kinh doanh và hỗ trợ lẫn nhau. Khi Chính phủ ban hành chủ trương phát triển các mô hình tương trợ cộng đồng đến năm 2035, dự án càng có thêm động lực để tiếp tục mở rộng và nhân rộng mô hình.

Thông qua Tea and Mother, chúng tôi mong muốn lan tỏa ba thông điệp. Thứ nhất, không nhất thiết phải có tiềm lực tài chính lớn mới có thể tham gia các hoạt động vì cộng đồng. Người trẻ hoàn toàn có thể khởi xướng những dự án tạo tác động xã hội nếu có tri thức và sự bền bỉ. Thứ hai, cần chung tay để phụ nữ vùng cao không bị bỏ lại phía sau, bởi chỉ khi nhiều nguồn lực cùng hội tụ, cơ hội mới thực sự được mở ra cho những nhóm yếu thế. Thứ ba, chúng tôi kỳ vọng các bộ, ngành tiếp tục đồng hành để trà Việt Nam không chỉ là sản phẩm nông nghiệp xuất khẩu, mà còn được nhìn nhận như một giá trị văn hóa, y dược và bản sắc dân tộc, một thứ sản vật quý giá quảng bá hình ảnh Việt Nam ra thế giới.

Hiện nay, Việt Nam đứng thứ năm thế giới về xuất khẩu trà. Nếu cây trà thực sự được phát triển như một ngành hàng chủ lực của nông nghiệp quốc gia, những mô hình cộng đồng như Tea and Mother sẽ có điều kiện tạo ra tác động xã hội lớn hơn, góp phần giúp ngày càng nhiều người phụ nữ có sinh kế ổn định và không phải rời xa con cái để mưu sinh.

Xin cảm ơn ông!

Dự án Tea and Mother lựa chọn con đường phát triển bền vững dựa trên tri thức bản địa và vai trò chủ thể của phụ nữ. Từ cây trà, dự án góp phần nâng cao sinh kế, gìn giữ văn hóa và lan tỏa hình ảnh Việt Nam ra thế giới bằng những giá trị mềm, bền vững và sâu sắc.