Chuyển đổi không còn là lựa chọn
Theo Hội đồng Tài nguyên thế giới (WRI), vận tải đường bộ chiếm tới 12,2% tổng phát thải khí nhà kính toàn cầu. Hội đồng Phát thải logistics toàn cầu (GLEC) cũng ước tính hoạt động vận tải, logistics đóng góp khoảng 8% phát thải GHG toàn cầu và nhu cầu vận chuyển hàng hóa có thể tăng gần gấp đôi đến năm 2050 nếu không có điều chỉnh chính sách. Điều này khiến vận tải trở thành “điểm nóng” trong mọi chiến lược giảm phát thải quốc tế.
Xe tải điện dự kiến được nhiều nước trên thế giới đưa vào vận chuyển hàng hóa. Ảnh: Hoàng Vy
Với Việt Nam, áp lực càng lớn hơn bởi hàng xuất khẩu sang các thị trường EU, Mỹ, Nhật Bản hiện phải chứng minh mức phát thải trong toàn bộ hành trình, bao gồm cả vận tải nội địa. Ông Phạm Thiên Ân - chuyên gia khí nhà kính - đánh giá, logistics tại Việt Nam hiện còn phụ thuộc nhiều vào đường bộ và phát triển không đồng đều giữa các phương thức vận tải. Khoảng 75% hàng hoá vẫn được vận chuyển qua đường bộ, trên 10% hàng hóa được vận chuyển qua đường biển, còn lại là đường sắt và hàng không. Tuy nhiên, có đến khoảng 95% tổng lượng phát thải do vận chuyển hàng hóa đến từ vận chuyển đường bộ.
Đây cũng là điều dễ hiểu khi các doanh nghiệp logistics tại Việt Nam ngày càng quan tâm đến việc “xanh hóa”. Bởi theo Hiệp hội Doanh nghiệp dịch vụ logistics Việt Nam (VLA), hành trình tiến tới logistics xanh và thích ứng nhanh sẽ đóng góp vào quá trình giảm thải carbon của ngành logistics Việt Nam nói riêng và toàn cầu nói chung. Tuy vậy, để làm được, doanh nghiệp phải cập nhật những xu hướng, tiêu chuẩn mới của thế giới, hướng tới việc chuyển đổi năng lượng với các phương tiện sử dụng năng lượng tiết kiệm, năng lượng tái tạo, năng lượng xanh.
“Chuyển đổi sang phương tiện tiết kiệm năng lượng là bước đi bắt buộc và thực tế thế giới đang cho thấy hướng đi rõ ràng nhất chính là điện hóa đội xe vận tải. Xe tải điện không chỉ giảm phát thải mà còn giúp doanh nghiệp tiết kiệm chi phí nhiên liệu, giảm bảo trì và đáp ứng trực tiếp các tiêu chuẩn carbon mà EU, Mỹ, Nhật đang áp dụng trong thương mại”, đại diện VLA cho biết.
Một tín hiệu đáng chú ý là Maersk - tập đoàn logistics đến từ Đan Mạch mới đây đã công bố sẽ đưa vào sử dụng xe tải điện trong vận chuyển container nội địa ở Việt Nam trong quý I/2026.
Theo công bố của Maersk, các xe tải điện này sẽ được chuyên dùng để vận chuyển hàng hóa giữa kho gom hàng lẻ (CFS) của Maersk và các cảng trọng điểm tại TP. Hồ Chí Minh và Đồng Nai như cảng Cát Lái, Bình Dương và Đồng Nai.
“Đội xe tải điện mới hiện đang trong giai đoạn chuẩn bị cuối cùng để chính thức đưa vào vận hành toàn diện. Chúng tôi đang hợp tác cùng một đối tác trong nước để xây dựng trạm sạc cách kho gom hàng lẻ khoảng 5 km, nhằm đảm bảo hoạt động hiệu quả và liên tục”, đại diện Maersk cho biết.
Đặc biệt, ông Russell Pang - Giám đốc Sản phẩm dịch vụ logistics Maersk khu vực Mekong - còn chia sẻ, doanh nghiệp này đang có kế hoạch tiếp tục mở rộng đội xe tải điện và đặt mục tiêu thay thế toàn bộ xe tải chạy bằng dầu diesel vào năm 2040.
Vì sao xe tải điện trở thành “mũi nhọn” của logistics xanh?
Không phải ngẫu nhiên mà điện hóa vận tải trở thành xu hướng mới. Một nghiên cứu của Hội đồng quốc tế về Giao thông vận tải sạch (ICCT) cho thấy, xe tải đầu kéo 40 tấn chạy điện có thể giảm ít nhất 63% phát thải trong cả vòng đời so với xe chạy diesel và mức giảm có thể lên tới trên 80% nếu sử dụng hoàn toàn điện tái tạo.
Đây là lý do các tập đoàn logistics lớn đẩy mạnh đầu tư xe tải điện. Chẳng hạn, tại Trung Quốc có tới 22% xe tải hạng nặng bán ra trong nửa đầu 2025 là xe điện; tại Mỹ, Amazon cũng đã chi hàng tỷ USD cho đội xe điện…
Xu hướng này khi lan tới Việt Nam lập tức tạo ra sức ép mới cho các doanh nghiệp logistics. Các ông lớn như DHL, DB Schenker, CJ Logistics, Gemadept, Transimex… có thể phải bước vào cuộc chơi, bởi khi khách hàng xuất khẩu yêu cầu báo cáo phát thải theo chuẩn quốc tế, dịch vụ vận tải truyền thống sẽ không còn đủ điều kiện tham gia chuỗi cung ứng giá trị cao. Thậm chí, ngay cả các ngành bán lẻ, FMCG, thương mại điện tử, nhóm sử dụng hàng nghìn chuyến xe mỗi ngày cũng sẽ phải tính lại cấu trúc vận hành nếu muốn đáp ứng tiêu chí tiêu dùng xanh đang tăng tốc trong nước.
Thực tế, trước khi thị trường Việt Nam có xe tải điện thì ở nhóm giao hàng chặng cuối, một số doanh nghiệp đã âm thầm thử nghiệm phương tiện điện từ nhiều năm nay. Điển hình là Lazada logistics đã đưa xe đạp điện vào giao hàng từ năm 2017, với sức chứa gấp 2-3 lần xe máy truyền thống. Đầu năm 2022, Vietnam Post hợp tác cùng Honda Việt Nam thử nghiệm xe máy điện Benly để giao hàng tại một số đô thị… Đây đều là những bước đi nhỏ nhưng cho thấy tầng vận tải nhỏ lẻ đã bắt đầu “xem xét nghiêm túc” phương án dùng điện nhằm giảm chi phí xăng dầu và phù hợp định hướng phát triển bền vững.
Trong nhiều hội thảo về logistics gần đây, các doanh nghiệp nội địa đều nhấn mạnh, nếu chỉ nhìn xe điện như “chi phí tăng thêm” thì rất khó ra quyết định. Nhưng nếu đặt trong bức tranh lớn hơn, tiếp cận đơn hàng xuất khẩu có yêu cầu ESG, dễ tiếp cận tín dụng xanh, giảm rủi ro trước các cú sốc giá nhiên liệu thì xe tải điện lại trở thành lợi thế cạnh tranh.
Nhiều lý do xe tải điện có thể là tương lai logistics.
Đầu tiên là sức ép từ thị trường xuất khẩu như EU, Mỹ, Nhật yêu cầu báo cáo phát thải toàn chuỗi; vận tải đường bộ chiếm tỷ trọng lớn nhất nên buộc phải chuyển đổi sang phương tiện phát thải thấp.
Tiếp đến là lợi thế về chi phí vận hành và hiệu quả môi trường đã được chứng minh rằng xe tải điện hạng nặng có thể giảm từ 63% đến trên 80% phát thải CO₂ tùy nguồn điện (ICCT).
Cùng đó, doanh nghiệp sở hữu đội xe xanh dễ tiếp cận tín dụng ưu đãi, quỹ ESG và ưu tiên hợp tác từ các tập đoàn lớn. Cuối cùng, khi Maersk, Amazon, DHL… đẩy mạnh điện hóa đội xe, thị trường nội địa buộc phải theo kịp để không bị loại khỏi phân khúc dịch vụ giá trị cao.