Từ công cụ kỹ thuật đến phương thức quản lý thị trường
Từ ngày 23/12, Bộ Công Thương chính thức vận hành Hệ thống truy xuất nguồn gốc hàng hóa tại địa chỉ verigoods.vn. Chỉ ba ngày sau, chiều 26/12, Bộ Nông nghiệp và Môi trường ra mắt Hệ thống truy xuất nguồn gốc nông sản Việt Nam - một nền tảng dữ liệu số phục vụ quản lý, sản xuất, kinh doanh và tiêu dùng. Hai động thái liên tiếp, trong cùng một tuần lễ cuối năm, không phải sự trùng hợp ngẫu nhiên.
Đây là bước đi mang tính chiến lược của hai bộ giữ vai trò trụ cột trong chuỗi giá trị hàng hóa từ sản xuất đến lưu thông, tiêu dùng nhằm giải một bài toán lớn đang đặt ra cho nền kinh tế Việt Nam: làm thế nào để bảo vệ hàng hóa nội địa, nâng chuẩn xuất khẩu và giữ vững niềm tin thị trường trong bối cảnh thương mại quốc tế ngày càng khắt khe về xuất xứ, minh bạch và trách nhiệm?
Việc Bộ Công Thương đưa verigoods.vn vào vận hành từ ngày 23/12/2025 không chỉ đơn thuần là ra mắt một nền tảng số. Đây là một trong sáu nhiệm vụ tiên phong được Thủ tướng Phạm Minh Chính giao cho Bộ Công Thương tại Hội nghị tổng kết công tác ngành Công Thương giai đoạn 2021 - 2025 và triển khai nhiệm vụ năm 2026.
Truy xuất nguồn gốc góp phần nâng cao năng lực cạnh tranh của hàng hóa Việt Nam. Ảnh minh hoạ
Theo định hướng này, truy xuất nguồn gốc không còn là “việc riêng” của doanh nghiệp hay một yêu cầu kỹ thuật phục vụ xuất khẩu, mà trở thành giải pháp quản lý thị trường hiện đại, góp phần củng cố kỷ cương thương mại và nâng cao năng lực cạnh tranh của hàng hóa Việt Nam.
Hệ thống verigoods.vn được thiết kế theo hướng lấy người dân và doanh nghiệp làm trung tâm, đóng vai trò như một “cầu nối số” giữa nhà sản xuất và người tiêu dùng. Thông qua mã QR và các phương thức xác thực điện tử, người tiêu dùng có thể tiếp cận thông tin về nguồn gốc, quá trình sản xuất, lưu thông và phân phối sản phẩm. Với doanh nghiệp, đây là công cụ để khẳng định uy tín thương hiệu, đồng thời phòng ngừa và hạn chế tình trạng hàng giả, hàng nhái, gian lận thương mại - một vấn nạn dai dẳng trên thị trường trong nước.
Theo lộ trình, hệ thống được vận hành chính thức từ ngày 23/12 và sẽ bắt buộc áp dụng đối với một số nhóm hàng hóa từ 01/01/2026, trước mắt là các nhóm có mức độ rủi ro cao như hóa chất, tiền chất công nghiệp, vật liệu nổ, nguyên liệu và sản phẩm thuốc lá. Việc áp dụng theo lộ trình, dựa trên đánh giá rủi ro, cho thấy cách tiếp cận thận trọng nhưng quyết liệt, nhằm tránh gây “sốc chi phí” cho doanh nghiệp, đặc biệt là doanh nghiệp nhỏ và vừa.
Ở góc độ quản lý, hệ thống truy xuất nguồn gốc giúp cơ quan chức năng chuyển từ tiền kiểm sang hậu kiểm có trọng tâm, dựa trên dữ liệu, phù hợp với tinh thần cải cách thủ tục hành chính và chuyển đổi số theo Nghị quyết 214/NQ-CP của Chính phủ. Đây cũng là bước chuẩn bị quan trọng để đáp ứng yêu cầu của Luật Chất lượng sản phẩm, hàng hóa có hiệu lực từ 01/01/2026.
“Hộ chiếu” cho hàng Việt trong thương mại toàn cầu
Nhìn rộng hơn, truy xuất nguồn gốc đang trở thành một “giấy thông hành” bắt buộc trong thương mại quốc tế. TS Nguyễn Minh Phong – Ủy viên Hội đồng tư vấn Kinh tế, Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam gọi truy xuất nguồn gốc là “hộ chiếu” để hàng hóa Việt Nam khẳng định giá trị và chỗ đứng trên thị trường toàn cầu.
Theo ông, truy xuất nguồn gốc mang ba ý nghĩa cốt lõi. Trước hết là bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ, giúp doanh nghiệp chứng minh “chính chủ” của sản phẩm trong bối cảnh các tiêu chuẩn quốc tế ngày càng siết chặt. Thứ hai, truy xuất nguồn gốc tạo nền tảng cho cạnh tranh bình đẳng, hạn chế hành vi gian lận và “đánh lận con đen” trên thị trường. Thứ ba, yếu tố mang tính "sống còn" là khả năng thích ứng với các biện pháp phòng hộ thương mại gắn với xuất xứ hàng hóa.
Thực tế cho thấy, tại nhiều thị trường lớn như Mỹ, mức thuế áp dụng có thể chênh lệch rất lớn tùy thuộc vào khả năng chứng minh nguồn gốc. Một sản phẩm có xuất xứ rõ ràng từ Việt Nam có thể được hưởng thuế suất ưu đãi thấp, thậm chí 0%, trong khi hàng hóa không chứng minh được nguồn gốc có thể chịu thuế lên tới 40% hoặc cao hơn. Trong bối cảnh đó, truy xuất nguồn gốc không chỉ là yêu cầu kỹ thuật mà là yếu tố quyết định khả năng tồn tại của hàng hóa trên thị trường quốc tế.
Tuy nhiên, TS Nguyễn Minh Phong cũng chỉ ra những “điểm nghẽn” lớn hiện nay, từ nhận thức xã hội, thủ tục còn rườm rà đến năng lực quản trị hạn chế của nhiều doanh nghiệp. Việc thiếu dữ liệu đầu vào, thiếu lưu trữ hồ sơ trong suốt chuỗi sản xuất – lưu thông khiến không ít doanh nghiệp lúng túng khi phải truy xuất đến “tận cùng” nguồn gốc sản phẩm.
Trong bối cảnh đó, việc Bộ Công Thương xây dựng và vận hành verigoods.vn được xem là nỗ lực tạo ra một “mặt bằng chung” về truy xuất nguồn gốc, giúp chuẩn hóa dữ liệu, giảm chi phí đầu tư ban đầu và hỗ trợ doanh nghiệp từng bước thích ứng với yêu cầu mới của thị trường.
Minh bạch nông sản: Nền móng cho xuất khẩu bền vững
Nếu verigoods.vn hướng tới toàn bộ thị trường hàng hóa, thì Hệ thống truy xuất nguồn gốc nông sản Việt Nam do Bộ Nông nghiệp và Môi trường ra mắt chiều 26/12 lại tập trung vào một lĩnh vực đặc biệt nhạy cảm: nông nghiệp và thực phẩm.
Phát biểu tại lễ ra mắt, Bộ trưởng Trần Đức Thắng nhấn mạnh, hệ thống là bước cụ thể hóa tinh thần Nghị quyết 57-NQ/TW của Bộ Chính trị, đặt khoa học, công nghệ và chuyển đổi số làm động lực then chốt cho phát triển bền vững. Nông nghiệp Việt Nam đang chuyển từ tư duy sản lượng sang tư duy giá trị, trong đó minh bạch và truy xuất nguồn gốc trở thành lợi thế cạnh tranh cốt lõi.
Hệ thống truy xuất nguồn gốc nông sản Việt Nam cho phép ghi nhận và quản lý toàn bộ thông tin sản phẩm từ sản xuất, chế biến đến vận chuyển và lưu thông. Với ba hợp phần dành cho người sản xuất – doanh nghiệp, đơn vị cung cấp giải pháp công nghệ và cơ quan quản lý, nền tảng này hướng tới xây dựng một hệ sinh thái dữ liệu liên thông, phục vụ cả quản lý nhà nước lẫn thương mại.
Việc thí điểm truy xuất nguồn gốc sầu riêng theo Quyết định 5272/QĐ-BNNMT cho thấy cách tiếp cận “đi từ điểm nóng”. Sầu riêng là mặt hàng có kim ngạch xuất khẩu lớn, nhưng cũng nhạy cảm về kiểm soát chất lượng và dư lượng. Dữ liệu được ký số, gắn tem xác thực điện tử và đồng bộ với hệ thống của Bộ Công Thương, tích hợp bảo mật với Bộ Công an, cho thấy mức độ đầu tư nghiêm túc và tầm nhìn dài hạn.
Theo Hiệp hội Rau quả Việt Nam, kim ngạch xuất khẩu rau quả năm 2025 ước đạt 8,59 tỷ USD, tăng gần 20% so với năm trước. Con số này vừa là cơ hội, vừa là áp lực. Các thị trường lớn như EU, Hoa Kỳ, Nhật Bản, Trung Quốc đều siết chặt yêu cầu về mã vùng trồng, truy xuất nguồn gốc và an toàn thực phẩm. Trong bối cảnh đó, hệ thống truy xuất mới được kỳ vọng trở thành “tấm hộ chiếu dữ liệu” cho nông sản Việt Nam, giúp giảm rủi ro bị trả hàng, nâng cao khả năng đàm phán giá và mở rộng thị trường.
Quan trọng hơn, minh bạch nguồn gốc không chỉ phục vụ xuất khẩu mà còn củng cố niềm tin của người tiêu dùng trong nước - yếu tố nền tảng để thị trường nội địa phát triển lành mạnh.
Trong bối cảnh thương mại toàn cầu biến động, rào cản kỹ thuật ngày càng tinh vi, truy xuất nguồn gốc chính là “lá chắn mềm” giúp hàng Việt bảo vệ giá trị, khẳng định uy tín và vươn xa bền vững. Đây không phải "cuộc chơi" ngắn hạn, mà là cuộc cải cách dài hơi, đòi hỏi sự đồng hành của Nhà nước, doanh nghiệp và người tiêu dùng, để hàng hóa Việt Nam không chỉ đi được, mà đi vững trên bản đồ thương mại thế giới.