Ông Trần Đức Nghĩa, Chủ tịch Hiệp hội Logistics Hà Nội khẳng định trong cuộc trao đổi với phóng viên Báo Công Thương.
Trong bối cảnh xuất khẩu của Việt Nam đang hướng tới mục tiêu tăng trưởng bền vững, giá trị cao, theo ông, việc tuân thủ quy tắc xuất xứ có ý nghĩa như thế nào trong việc đưa hàng hóa Việt Nam bước vào những thị trường khó tính?
Trong bối cảnh hội nhập sâu rộng, quy tắc xuất xứ vượt ra ngoài khuôn khổ yêu cầu kỹ thuật thông thường, trở thành công cụ quan trọng bảo đảm tính minh bạch, công bằng trong trao đổi thương mại, đồng thời tạo dựng niềm tin với đối tác và hỗ trợ nâng cao sức cạnh tranh của hàng hóa Việt Nam trên thị trường quốc tế.
Điều đó đồng nghĩa việc quản lý, xác định và chứng nhận xuất xứ hàng hóa là một trong những “chìa khóa” then chốt trong dòng chảy thương mại toàn cầu, nâng cao mức độ tuân thủ pháp luật của doanh nghiệp, chủ động phòng ngừa và ngăn chặn các hành vi gian lận, giả mạo xuất xứ đang có xu hướng ngày càng tinh vi và phức tạp.
Ông Trần Đức Nghĩa, Chủ tịch Hiệp hội Logistics Hà Nội.
Hiện nay, Việt Nam và thế giới đang áp dụng 2 nhóm C/O chính. Nhóm thứ nhất là C/O không ưu đãi, chủ yếu có chức năng xác nhận xuất xứ hàng hóa, giúp phân biệt với hàng giả, hàng trôi nổi hoặc hàng chuyển tải bất hợp pháp; điển hình là Form B.
Nhóm thứ hai là C/O ưu đãi, bao gồm loại ưu đãi đơn phương theo GSP, cơ chế mà các nước phát triển dành ưu đãi cho các quốc gia đang phát triển, và loại ưu đãi đặc biệt theo các hiệp định thương mại tự do (FTA) mà Việt Nam tham gia.
Vì vậy, việc nắm vững và tuân thủ đúng quy tắc xuất xứ hàng hóa giúp doanh nghiệp tận dụng tối đa ưu đãi thuế quan từ các FTA mà Việt Nam đã ký kết như: CPTPP, EVFTA, RCEP... Mỗi % thuế được giảm là động lực trực tiếp giúp doanh nghiệp hồi phục và phát triển. C/O không phải thủ tục hành chính đơn thuần, mà là công cụ "sống còn" giúp hàng hóa Việt Nam có chỗ đứng trong chuỗi cung ứng quốc tế.
Như vậy, việc chứng minh hàng hóa có xuất xứ ngày càng trở thành yếu tố then chốt đối với các doanh nghiệp xuất khẩu. Ông có lời khuyên gì cho các doanh nghiệp?
Các FTA thế hệ mới là "cánh cửa" cho hàng hóa Việt Nam hội nhập sâu hơn, nhưng muốn bước qua “cánh cửa” ấy, doanh nghiệp phải nắm vững quy tắc xuất xứ. Đó chính là tấm vé thông hành để tận dụng ưu đãi thuế và khẳng định giá trị thương hiệu Việt. Nói cách khác, nếu không chứng minh được hàng hóa mang xuất xứ Việt Nam đúng nghĩa, doanh nghiệp không chỉ chịu rủi ro về chi phí thuế mà còn ảnh hưởng nghiêm trọng đến uy tín và khả năng duy trì thị trường.
Tuân thủ quy tắc xuất xứ không chỉ là yêu cầu thủ tục trong hoạt động xuất khẩu mà đã trở thành yếu tố chiến lược, ảnh hưởng trực tiếp đến khả năng cạnh tranh của doanh nghiệp Việt Nam tại các thị trường lớn. Ở góc độ quốc tế, quốc gia được coi là nơi xuất xứ phải là nơi diễn ra công đoạn gia công hoặc chế biến quan trọng nhất, tạo ra sự thay đổi bản chất của sản phẩm. Vì vậy, việc gắn nhãn “Made in Vietnam” không đơn thuần dựa trên công đoạn đóng gói hay gia công nhỏ lẻ, mà đòi hỏi sự minh bạch và chứng minh rõ ràng từ khâu sản xuất.
Hoạt động xuất nhập khẩu hàng hóa.
Trên thực tế, nhiều doanh nghiệp xuất khẩu còn khá lúng túng khi cơ quan Hải quan yêu cầu xuất trình hồ sơ chứng minh xuất xứ. Nếu bộ chứng từ không đầy đủ hoặc thiếu chi tiết, lô hàng có thể bị tạm dừng thông quan để kiểm tra bổ sung. Trong trường hợp vẫn chưa đủ căn cứ, cơ quan chức năng sẽ tiến hành kiểm tra thực tế tại doanh nghiệp, thậm chí xuống tận cơ sở sản xuất để xác minh. Điều này gây mất thời gian, phát sinh chi phí lưu kho, lưu bãi và làm chậm tiến độ giao hàng.
Một điểm khác hiện còn là điểm yếu của doanh nghiệp là sự phụ thuộc lớn vào nguyên liệu nhập khẩu. Khi tỷ lệ nội địa hóa thấp, doanh nghiệp khó đáp ứng quy tắc xuất xứ khắt khe ở một số thị trường lớn. Điều này đặt ra áp lực tái cấu trúc chuỗi cung ứng, nhưng không phải doanh nghiệp nào cũng đủ nguồn lực để thực hiện trong ngắn hạn.
Trước yêu cầu ngày càng khắt khe của thị trường quốc tế, doanh nghiệp cần xây dựng chiến lược xuất khẩu dựa trên những trụ cột cốt lõi như: Hồ sơ minh bạch, quy trình sản xuất thực chất và sự chủ động trong tái cấu trúc chuỗi cung ứng. Không chỉ dừng ở việc tuân thủ quy định, doanh nghiệp Việt Nam cần chuyển hóa yếu tố “xuất xứ hàng hóa” thành lợi thế cạnh tranh. Khi chứng minh được sản phẩm được sản xuất thực sự tại Việt Nam với tỷ lệ nội địa hóa cao, doanh nghiệp có thể khai thác hình ảnh quốc gia xuất xứ nhằm gia tăng giá trị thương hiệu và mở rộng thị trường.
Hoạt động cấp C/O là một phần quan trọng trong các cam kết quốc tế của Việt Nam, đặc biệt khi tham gia các FTA và các tổ chức quốc tế. Ông đánh giá sao về công tác thực thi cũng như hỗ trợ của các cơ quan chức năng trong vấn đề này?
Để đáp ứng yêu cầu ngày càng cao từ các thị trường nhập khẩu, thời gian qua, Bộ Công Thương đã ban hành nhiều văn bản chỉ đạo, hướng dẫn và phối hợp liên ngành nhằm phòng chống gian lận, giả mạo xuất xứ, đồng thời tăng cường kiểm tra, giám sát việc cấp chứng nhận xuất xứ (C/O) cho hàng xuất khẩu. Các biện pháp này không chỉ giúp bảo vệ quyền lợi chính đáng của doanh nghiệp Việt Nam, mà còn góp phần duy trì uy tín quốc gia, tránh rủi ro bị áp dụng các biện pháp phòng vệ thương mại hoặc điều tra chống gian lận từ phía đối tác.
Bên cạnh đó, Bộ Công Thương đã triển khai cấp C/O hoàn toàn trên môi trường điện tử thông qua Hệ thống eCoSys. Hệ thống hoạt động trực tuyến, không sử dụng hồ sơ giấy, giúp tập trung quản lý và tạo thuận lợi cho doanh nghiệp, đồng thời đảm bảo quá trình cấp C/O diễn ra thuận lợi, thống nhất và hiệu quả.
Bộ cũng tích cực hỗ trợ các địa phương kết nối eCoSys, đảm bảo cấp C/O thuận tiện, minh bạch và đồng bộ toàn quốc; thực hiện phân cấp, phân quyền cấp nhiều mẫu C/O ưu đãi và không ưu đãi cho địa phương.
Trong thời gian tới, tôi đề nghị ngành Công Thương sẽ tiếp tục đẩy mạnh cải cách thủ tục hành chính, số hóa quy trình cấp C/O, chủ động nâng cấp hạ tầng công nghệ thông tin và hệ thống trang thiết bị để đảm bảo công tác cấp C/O được thông suốt. Qua đó, hỗ trợ doanh nghiệp xuất khẩu tiết kiệm thời gian, chi phí.
Về phía doanh nghiệp, cần coi việc chứng minh xuất xứ như một phần chiến lược quản trị rủi ro. Một bộ hồ sơ “sạch” và minh bạch không chỉ giúp thông quan nhanh chóng mà còn tránh được những tranh chấp pháp lý và tổn thất tài chính khi bị áp thuế cao. Doanh nghiệp cần chủ động phối hợp với các hiệp hội ngành hàng và cơ quan quản lý để nắm bắt kịp thời các thay đổi trong chính sách thương mại quốc tế. Việc chậm cập nhật thông tin có thể khiến doanh nghiệp rơi vào tình huống bị động, trong khi đối thủ đã chuẩn bị trước để thích ứng…
Xin cảm ơn ông!
Ông Trần Đức Nghĩa, Chủ tịch Hiệp hội Logistics Hà Nội: Một lô hàng có C/O đồng nghĩa với việc được chứng nhận nguồn gốc sản xuất rõ ràng, minh bạch là điều kiện tiên quyết để hàng hóa được hưởng ưu đãi thuế quan theo các cam kết thương mại mà Việt Nam đã ký kết.