Tại gian trưng bày của tỉnh Cao Bằng ở khu "Tinh hoa văn hóa Việt - Điểm hẹn giao thương" trong khuôn khổ Hội chợ Mùa Thu lần thứ nhất - 2025, hình ảnh những phụ nữ dân tộc Dao Tiền miệt mài may váy áo truyền thống đã thu hút sự chú ý của đông đảo khách tham quan.
Hoạt động trình diễn nghề may, thêu của phụ nữ Dao Tiền tại hội chợ đã mang đến cho người xem trải nghiệm trực quan về nghề thêu, may truyền thống của đồng bào vùng cao, góp phần quảng bá hình ảnh con người và văn hóa Cao Bằng.
Phụ nữ Dao Tiền may váy, áo thủ công tại Hội chợ Mùa Thu lần thứ nhất - 2025
Giữa không gian rực rỡ sắc màu, những đôi tay chai sạn vì sương gió vẫn thoăn thoắt từng đường kim, mũi chỉ. Trên nền vải chàm, dần hiện lên những họa tiết tinh xảo, mang đậm bản sắc văn hóa vùng cao.
Vừa khéo léo đưa kim thêu trên tấm vải chàm, chị Bàn Thị Liên, ở xã Thành Công chia sẻ, trang phục truyền thống của phụ nữ Dao Tiền có hai màu chủ đạo là chàm và trắng. Để hoàn thiện một bộ trang phục cần rất nhiều công đoạn: Trồng bông, se sợi, dệt vải, nhuộm lá chàm, cắt may và thêu thùa. Riêng trang phục cô dâu có khi phải mất gần một năm chuẩn bị. Công đoạn thêu là khó nhất, bởi mỗi họa tiết đều được tạo hình thủ công bằng sáp ong và bút tre.
Dụng cụ vẽ hoa văn là chiếc bút gắn ngòi đồng hoặc que tre bẻ tam giác. Người thợ nấu chảy sáp ong, nhúng đầu bút vẽ hoa văn lên vải, sau đó nhuộm chàm nhiều lần. Khi ngâm trong nước nóng, lớp sáp tan ra để lại những hoa văn tinh tế, bền màu.
Một bộ trang phục truyền thống của phụ nữ Dao Tiền gồm áo, yếm, xà cạp, dây lưng, khăn vấn đầu, váy dài và trang sức bạc. Áo không có cúc, chỉ xẻ tà và quấn dây lưng; cổ áo xâu từ 6 - 9 đồng bạc trắng. Khăn đội đầu có màu trắng, hai đầu thêu hoa văn hình vuông, thể hiện sự cân bằng và hài hòa với tự nhiên.
Từng đường kim, mũi chỉ tinh tế trên nền vải chàm thể hiện sự khéo léo của phụ nữ Dao Tiền
Những đồng xu bạc trên cổ áo với họa tiết đặc trưng của người Dao Tiền
Chị Liên kể thêm, con gái Dao Tiền từ khi 8 - 10 tuổi đã được bà, mẹ dạy may và thêu áo. Ban đầu chỉ học thêu những họa tiết nhỏ ở tay áo, viền áo, rồi đến khăn và váy. Khi thành thạo, mỗi người con gái sẽ tự làm trang phục cho mình. Váy áo đẹp được coi là của quý trong nhà.
Nguyên liệu để làm ra một bộ váy áo đều do người dân tự tay chuẩn bị. "Chúng tôi tự trồng bông, dệt vải, nhuộm bằng lá chàm. Toàn bộ đều làm thủ công. Mỗi chiếc áo hoàn thiện mất khoảng một tháng, giá bán ra thị trường khoảng 1,8 triệu đồng", chị Liên cho biết.
Hoa văn đặc trưng trên váy của phụ nữ Dao Tiền
Các hoa văn trên trang phục thường là họa tiết xác ong hoặc Việt Long, những mô-típ cổ truyền được gìn giữ qua nhiều thế hệ. "Màu đen của vải được nhuộm từ cây rừng gọi là sâm ong, khi đun sôi cho ra màu bền, óng nhẹ. Hoa văn của dân tộc tôi là cố định, không thay đổi", chị nói thêm.
Ngoài váy áo, tại gian hàng, những người phụ nữ Dao Tiền còn làm các sản phẩm thủ công khác như túi đựng trầu, túi đeo vai... Ngay tại hội chợ, nhiều du khách dừng chân ngắm nhìn, hỏi chuyện và mua làm kỷ niệm.
Túi đựng trầu thêu tay, mỗi sản phẩm hoàn thiện trong khoảng 3 ngày
Hiện nay, xã Thành Công (Cao Bằng), nơi chị Liên sinh sống đã được quy hoạch thành điểm du lịch cộng đồng. Người dân vừa sinh sống, vừa đón khách tham quan. Du khách đến có thể trải nghiệm dệt vải, nhuộm chàm, bắt cá, nấu ăn cùng người dân. Phụ nữ trong bản ai cũng biết nghề, trẻ em được học nghề từ nhỏ. Để giữ nghề truyền thống, Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch đã mở lớp, mời nghệ nhân hướng dẫn nghệ thêu, may.
"Chúng tôi đang cố gắng giữ gìn nghề truyền thống, vừa bảo tồn bản sắc, vừa phát triển du lịch sinh thái. Ai đến cũng có thể cảm nhận nét đẹp văn hóa qua từng sản phẩm thủ công, qua cách người dân sống và làm việc", chị chia sẻ.
Hội chợ Mùa Thu lần thứ nhất - 2025 diễn ra từ ngày 25/10 đến hết ngày 4/11 tại Trung tâm Triển lãm Việt Nam (Đông Anh, Hà Nội). Hội chợ là sự kiện kinh tế, văn hóa có quy mô quốc gia, do Thủ tướng Chính phủ giao Bộ Công Thương chủ trì, phối hợp với Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch, UBND thành phố Hà Nội, Tập đoàn Vingroup cùng các bộ, ngành và địa phương tổ chức.