Những triền đồi tại phường Lương Văn Tri, Lạng Sơn, từng là đất cằn, năng suất thấp, khiến nhiều hộ dân gặp khó khăn. Trước đây, đồng bào các dân tộc ở Quảng Lạc (phường Lương Văn Tri) chủ yếu trồng lúa, ngô trên đất khó canh tác, thu nhập bấp bênh, cuộc sống thiếu thốn. Từ khi chuyển sang trồng hạt dẻ Quảng Lạc đã tạo lập thu nhập ổn định và từng bước giảm nghèo bền vững cho người dân nơi đây.
Chị Nguyễn Thị Vân Anh có hơn 1ha cây dẻ, vừa trồng lấy hạt vừa mở cửa để làm du lịch cộng đồng. Ảnh: Hoàng Tính
Từ mô hình thử nghiệm trồng dẻ năm 2003, diện tích trồng hiện đã vượt 120 héc ta, sản lượng hàng chục tấn mỗi năm. Nhiều hộ dân nhờ hạt dẻ đạt thu nhập 300–400 triệu đồng/năm, đủ để thoát khỏi cảnh túng thiếu.
Bà Hoàng Thị Thủy, thôn Quảng Trung 2, Quảng Lạc, hiện sở hữu 1.500 cây hạt dẻ trên diện tích 2,5 ha. Bà cho biết, trước đây, cây hạt dẻ thường mọc tự nhiên trong rừng, quả chủ yếu được hái về dùng làm thực phẩm sinh hoạt hàng ngày. Qua nhiều năm, cây dần trở thành sản phẩm thương mại, giúp người dân địa phương tăng thu nhập và cải thiện đời sống.
Trong vườn nhà bà Thủy, những cây hạt dẻ cao đều, khỏe mạnh, chùm quả căng tròn với lớp vỏ gai bảo vệ hạt đen hoặc nâu đậm, bóng mẩy. Bà Thủy cho biết, hiện giá hạt dẻ ổn định, chia thành ba loại: loại 1 giá 100.000 đồng/kg, loại 2 giá 80.000 đồng/kg và loại 3 giá 60.000 đồng/kg.
Từ năm 2013, gia đình bà tiến hành ghép cây ươm giống, phục vụ nhu cầu của người dân địa phương. Hiện vườn ươm có khoảng 3.000 cây con. Sau khi trừ chi phí, bà thu về khoảng 200 triệu đồng/năm. Đồng thời, việc trồng hạt dẻ còn tạo công ăn việc làm theo thời vụ cho gần chục lao động, góp phần xóa đói, giảm nghèo tại địa phương.
Ông Trần Tiến Nguyên, Chủ tịch UBND phường Lương Văn Tri, cho biết: “Hạt dẻ không chỉ là cây nông sản chủ lực mà còn là ‘cây thoát nghèo’, mang lại nguồn thu bền vững và tạo việc làm cho nhiều lao động địa phương. Nhờ hạt dẻ, nhiều gia đình đã có điều kiện xây dựng nhà cửa, cho con em đi học và cải thiện đời sốn”.
Thành công của hạt dẻ Quảng Lạc gắn liền với công tác nghiên cứu và cung cấp giống chất lượng cao. Công ty Cổ phần Giống Lâm nghiệp vùng Đông Bắc từ năm 1999 đã nhập giống dẻ Cửu Gia Chủng và lai tạo với gốc dẻ Trùng Khánh, tạo ra giống DV.LS.10.08 – năng suất cao, hạt to, nhân vàng, vị bùi, chín sớm hơn giống truyền thống khoảng một tháng.
Hàng năm, công ty cung cấp khoảng 100.000 cây giống cho nông dân Lạng Sơn và các tỉnh Đông Bắc. Không chỉ bán giống, công ty còn trực tiếp hướng dẫn kỹ thuật trồng, chăm sóc và thu hoạch, đồng thời bao tiêu sản phẩm. Nhờ đó, năng suất trung bình đạt 2,8–3,6 tấn hạt/ha, tương đương 200–360 triệu đồng mỗi ha, có vườn đạt 600 triệu đồng.
Bà Nguyễn Thị Hạnh, Giám đốc Công ty Cổ phần Giống Lâm nghiệp vùng Đông Bắc, cho biết, công ty đồng hành với bà con từ cây giống đến bàn ăn. Điều này giúp người dân yên tâm trồng, tăng năng suất, nâng cao thu nhập lâu dài. Hệ thống vườn ươm 10 ha của công ty áp dụng công nghệ tưới tự động, giám sát nhiệt độ và độ pH đất, đảm bảo cây giống khỏe, góp phần bảo vệ đất đai và giữ rừng.
Không chỉ mang lại thu nhập từ nông sản, cây hạt dẻ còn tạo công ăn việc làm ổn định cho hàng trăm lao động địa phương. Từ chăm sóc cây giống, thu hoạch, đến đóng gói và chế biến, nhiều lao động, đặc biệt là phụ nữ, có công việc thường xuyên và thu nhập ổn định.
Ngoài ra, nhiều hộ dân phát triển du lịch trải nghiệm, hướng dẫn khách hái dẻ, chế biến sản phẩm từ hạt dẻ, tạo thêm nguồn thu mùa vụ. Bà Nguyễn Thanh Vân, chủ vườn Khao Khoang, cho biết, vườn nhà rộng 1 ha, trồng hơn 400 cây. Nhờ áp dụng trồng hữu cơ và đón khách trải nghiệm, thu nhập tăng gấp đôi so với chỉ bán sản phẩm.
Để nâng cao giá trị, nhiều hộ dân đã chế biến hạt dẻ thành bánh, sữa, xôi và các sản phẩm đặc sản phục vụ khách du lịch.
Những vườn dẻ xanh mướt ở Lương Văn Tri trở thành điểm đến độc đáo cho du khách, vừa thưởng ngoạn thiên nhiên, vừa trải nghiệm hái dẻ, tách vỏ và thưởng thức hạt dẻ nướng. Hoạt động này không chỉ tăng thu nhập cho nông dân mà còn giáo dục cộng đồng, đặc biệt là trẻ em, về giá trị lao động và yêu thiên nhiên.
Tại các nhà vườn, du khách còn được thưởng thức các món đặc sản từ hạt dẻ như sữa dẻ, bánh dẻ, xôi hạt dẻ, kết hợp với các tiết mục văn hóa dân tộc Then, Sli, Lượn. Mùa dẻ vì thế trở thành mùa hội ngộ của văn hóa, du lịch và nông nghiệp, lan tỏa giá trị bền vững ra cộng đồng.
Sự thành công của hạt dẻ Quảng Lạc là kết quả của sự phối hợp chặt chẽ giữa chính quyền, doanh nghiệp và nông dân. Chính quyền phường Lương Văn Tri khuyến khích người dân đầu tư hạ tầng du lịch, hướng dẫn kỹ thuật chăm sóc và thu hoạch đúng cách. Nhiều gia đình còn sáng tạo sản phẩm từ hạt dẻ như bột, kem, trà dẻ, kéo dài mùa vụ và tăng giá trị sản phẩm.
Mục tiêu hiện nay là phát triển chuỗi giá trị khép kín, từ sản xuất giống, chăm sóc, thu hoạch, chế biến đến quảng bá du lịch. Nhờ đó, những sườn đồi từng hoang hóa giờ trở thành vườn dẻ trĩu quả, mang lại việc làm ổn định và thu nhập cao cho nông dân. Nhiều hộ đã chính thức thoát nghèo, nâng cao chất lượng sống và xây dựng cộng đồng phát triển bền vững.
Cây hạt dẻ Quảng Lạc đã thay đổi diện mạo phường Lương Văn Tri, biến vùng đất khó khăn thành điểm sáng về nông nghiệp, du lịch và cộng đồng. Mùa thu hoạch hạt dẻ hôm nay là mùa hội ngộ của khoa học, nông nghiệp và du lịch, nơi mỗi hạt dẻ không chỉ mang giá trị kinh tế mà còn là biểu tượng của sự nỗ lực, đoàn kết và khát vọng thoát nghèo của người dân Lạng Sơn.
Cây hạt dẻ đã được xác định là một trong những loại cây trồng chủ lực tại Quảng Lạc. Hiện diện tích trồng dẻ trên địa bàn đã vượt 120 ha, mang lại thu nhập ổn định và cao cho người dân. Không chỉ phát triển theo mô hình hộ gia đình, hạt dẻ ván ghép còn được sử dụng trong các dự án trồng rừng tại nhiều địa phương trong và ngoài tỉnh, với số lượng cây ngày càng tăng.