'Hiến kế' cải thiện chất lượng môi trường không khí đô thị

Tình trạng ô nhiễm vẫn đáng lo ngại

Tọa đàm có sự tham gia của các cơ quan quản lý, chính quyền địa phương và các chuyên gia nhằm tìm lời giải cho bài toán chất lượng không khí - một trong những thách thức môi trường nổi bật tại nhiều đô thị Việt Nam hiện nay.

Phát biểu khai mạc tọa đàm, nhà báo Lê Trung Kiên - Phó trưởng Văn phòng Báo Tuổi trẻ tại Hà Nội cho biết, cuộc toạ đàm diễn ra trong bối cảnh Thủ tướng Chính phủ vừa ban hành quyết định 2530/QĐ-TTg phê duyệt “Kế hoạch hành động quốc gia về khắc phục ô nhiễm và quản lý chất lượng môi trường không khí giai đoạn 2026-2030, tầm nhìn đến năm 2045”.

Trong đó đặt ra mục tiêu cho giai đoạn trước mắt đến năm 2030 phải “kiểm soát, ngăn chặn và từng bước khắc phục, cải thiện tình trạng ô nhiễm không khí tại các khu vực kinh tế trọng điểm, tập trung giải quyết tình trạng ô nhiễm không khí tại Hà Nội, TP. Hồ Chí Minh và các tỉnh lân cận, tăng cường năng lực phòng ngừa và kiểm soát chất lượng môi trường không khí trên phạm vi toàn quốc, góp phần bảo vệ sức khoẻ cộng đồng, xây dựng nền kinh tế xanh và tăng trưởng bền vững”.

Ngay tại đầu Kỳ họp thứ 10 đang diễn ra, Quốc hội đã thực hiện giám sát tối cao chuyên đề “Việc thực hiện chính sách, pháp luật về bảo vệ môi trường kể từ khi Luật Bảo vệ môi trường năm 2020 có hiệu lực thi hành”. Kết quả giám sát cho thấy ô nhiễm không khí đang là vấn đề nhức nhối tại một số đô thị lớn, đặc biệt là Hà Nội và TP. Hồ Chí Minh.

Các kết quả quan trắc của Bộ Nông nghiệp và Môi trường cho thấy, ô nhiễm không khí có xu hướng gia tăng trong những năm gần đây; mức ô nhiễm cao thường kéo dài từ tháng 10 đến tháng 3 hàng năm. Chất lượng không khí suy giảm đang ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe cộng đồng, chất lượng sống và năng suất lao động. Cùng với đó, tốc độ đô thị hóa nhanh, giao thông dày đặc và công nghiệp phát triển tiếp tục gây áp lực lớn lên hạ tầng môi trường đô thị.

Trước thực trạng này, Chính phủ và các địa phương đã triển khai nhiều nhóm giải pháp kiểm soát ô nhiễm như siết chặt nguồn thải từ giao thông và công nghiệp, cải thiện quản lý chất thải rắn, tăng cường hệ thống quan trắc - dự báo, đồng thời, mở rộng không gian cây xanh, mặt nước.

Đặc biệt, Thủ tướng Chính phủ vừa phê duyệt Kế hoạch hành động quốc gia về khắc phục ô nhiễm và quản lý chất lượng môi trường không khí giai đoạn 2026-2030, tầm nhìn đến 2045, đánh dấu một bước tiến quan trọng trong công tác quản lý chất lượng không khí với những mục tiêu và nhiệm vụ rất cụ thể.

Ông Lê Hoài Nam, Phó Cục trưởng Cục Môi trường, Bộ Nông nghiệp và Môi trường cho hay, những năm qua, Chính phủ, các bộ ngành, địa phương, nhất là Bộ Nông nghiệp và Môi trường (trước đây là Bộ Tài nguyên và Môi trường) đã triển khai nhiều giải pháp nhưng tình trạng ô nhiễm vẫn đáng lo ngại.

Theo các kết quả quan trắc chất lượng môi trường không khí của Bộ Nông nghiệp và Môi trường ở các địa phương trên cả nước, ô nhiễm không khí ở nước ta chủ yếu là ô nhiễm bụi mịn P.M 2.5. Kết quả quan trắc cho thấy ở Hà Nội và một số tỉnh khu vực đồng bằng sông Hồng ô nhiễm bụi mịn đang có diễn biến rất phức tạp và ở mức cao.

Các nguyên nhân gây ô nhiễm kéo dài được xác định đến từ phát thải ngành công nghiệp, giao thông vận tải, nông nghiệp, hoạt động xây dựng; đốt rác thải sinh hoạt ở các địa phương...

Bà Lê Thanh Thuỷ, Phó phòng Quản lý Môi trường, Sở Nông nghiệp và Môi trường Hà Nội chia sẻ thêm, trong những năm gần đây, Hà Nội đang chịu áp lực rất lớn về ô nhiễm không khí, có thể nhìn thấy qua số liệu quan trắc của Bộ Nông nghiệp và Môi trường hay của TP. Hà Nội. Hà Nội ghi nhận nồng độ bụi mịn PM2.5 cao, biến động rất mạnh, đặc biệt là vào những tháng mùa đông. 

"Theo ghi nhận của chúng tôi chất lượng không khí ở Hà Nội có chênh lệch theo khu vực, khu vực nội đô có chỉ số AQI (chỉ số chất lượng không khí) cao hơn, một phần do các mật độ phương tiện giao thông lớn và hoạt động xây dựng diễn ra nhiều hơn" - bà Lê Thanh Thuỷ nói. 

PGS.TS Nguyễn Thị Nhật Thanh, Đại học Công nghệ, Đại học Quốc gia Hà Nội nhận định, ô nhiễm đến từ nhiều nguồn thải khác nhau, gần Tết các hoạt đột xây dựng gia tăng gây bụi lớn, thiết bị máy móc trên công trường cũng góp phần sinh ra khí thải.

Ngoài ra các nhà máy sản xuất vật liệu xây dựng đã phát thải một lượng lớn khí CO2 gây ra biến đổi khí hậu. Các nghiên cứu chỉ ra rằng nguồn thải từ xây dựng không phải là nguồn thải lớn nhất nhưng đây là nguồn thải cần phải kiểm soát.

Lời giải cho "bài toán" chất lượng không khí

Đại biểu Quốc hội Nguyễn Quang Huân, Ủy viên Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường của Quốc hội chỉ ra, hiện nay, có nhiều nguồn vừa gây ô nhiễm không khí nhưng cũng vừa gây ra vấn đề hiệu ứng nhà kính. Do vậy, khi tìm nguyên nhân cần xử lý cả 2 vấn đề này và cần có biểu đồ, bản đồ cụ thể về các loại hình ô nhiễm để có đánh giá, xử lý tốt hơn.

Theo ông Huân, Luật Bảo vệ môi trường 2020 được ban hành có rất nhiều tiến bộ. Về bảo vệ môi trường không khí, trong luật đã có một mục riêng rất rõ ràng. Sau khi Luật ban hành, Chính phủ đã có Nghị định số 08/2022 quy định chi tiết một số điều của Luật Bảo vệ môi trường. Bộ Tài nguyên và Môi trường (nay là Bộ Nông nghiệp và Môi trường) cũng đã có Thông tư 02 hướng dẫn.

Thêm vào đó, Thủ tướng cũng có nhiều quyết định quan trọng. Sau khi công bố Công ước khung của Liên hợp quốc về biến đổi khí hậu (COP26) cuối năm 2021 thì vào tháng 7/2022, Thủ tướng đã có 3 quyết định rất quan trọng.

Cụ thể: Quyết định số 876/QĐ-TTg phê duyệt chương trình hành động về chuyển đổi năng lượng xanh, giảm phát thải khí các-bon và khí mê-tan của ngành giao thông vận tải; Quyết định số 888/QĐ-TTg phê duyệt Đề án về những nhiệm vụ, giải pháp triển khai kết quả Hội nghị lần 26 các bên tham gia Công ước khung của Liên hợp quốc về biến đổi khí hậu; Quyết định số 896/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ: Phê duyệt Chiến lược quốc gia về biến đổi khí hậu giai đoạn đến năm 2050. Trong các quyết định này đều có một mục về vấn đề bảo vệ môi trường không khí.

Gần đây nhất, Chỉ thị số 20/CT-TTg của Thủ tướng Chính phủ về một số nhiệm vụ cấp bách, quyết liệt ngăn chặn, giải quyết tình trạng ô nhiễm môi trường, cũng đưa các giải pháp khẩn trương, mạch lạc, rõ ràng để giảm ô nhiễm không khí. Ngoài ra, iện nay có hơn 700 các tiêu chuẩn, quy chuẩn về bảo vệ môi trường và rất nhiều trong đó là về vấn đề không khí. 

Tuy nhiên, đại biểu Nguyễn Quang Huân cho rằng, cần nâng cao nhận thức cộng đồng, bảo vệ môi trường không phải là công việc riêng của các cơ quan nhà nước, Quốc hội hay các địa phương, mà là sự nghiệp của toàn dân, doanh nghiệp và người dân.

Đồng thời, phải xã hội hóa, kêu gọi tư nhân tham gia vào nhiều lĩnh vực như xử lý rác thải, công nghiệp khai khoáng, hay xây dựng.  Sự tham gia của doanh nghiệp, đặc biệt là doanh nghiệp tư nhân, là lực lượng quan trọng nhất trong thời gian tới. “Nếu dồn hết gánh nặng bảo vệ môi trường cho ngân sách nhà nước không thể làm được, và không có nước nào làm thế. Song, để kêu gọi tư nhân, xã hội hóa, cũng phải có những thể chế phù hợp" - ông Huân nói. 

Ông Lê Hoài Nam thông tin, ở lĩnh vực giao thông vận tải, mới đây Bộ Nông nghiệp và Môi trườngđã trình Thủ tướng dự thảo Quy định lộ trình áp dụng quy chuẩn kỹ thuật quốc gia về khí thải ô tô lưu hành ở Việt Nam.

Theo dự thảo, chúng ta có lộ trình thắt chặt quy chuẩn khí thải xe ô tô lưu hành ở Việt Nam với 5 mức quy chuẩn. Hiện nay, Việt Nam mới áp dụng 2 mức quy chuẩn khí thải là mức 1 và mức 2. Theo lộ trình trong dự thảo, đưa ra lộ trình áp dụng theo 5 mức tiêu chuẩn phát thải, từ mức 1 đến mức 5. Đây là văn bản quan trọng nhất để giảm thiểu phát thải từ ô tô ở Việt Nam. Cũng theo dự thảo văn bản, riêng Hà Nội và TP.HCM sẽ áp dụng lộ trình sớm hơn, chặt chẽ hơn.

TS. Hoàng Dương Tùng, Chủ tịch Mạng lưới không khí sạch Việt Nam đề nghị, cần xây dựng bản đồ ô nhiễm để xác định những làng nghề nào gây ra ô nhiễm, mức độ phát thải ô nhiễm bao nhiêu. Việc lên bản đồ ô nhiễm trong bối cảnh chuyển đối số sẽ không quá khó khăn, không tốn nhiều chi phí. Khi có bản đồ này thì chúng ta mới có giải pháp quản lý nguồn phát thải song song với biện pháp quản lý hành chính.

Cùng với đó, nguyên nhân gây ô nhiễm ở Hà Nội không chỉ là xuất phát từ Hà Nội mà còn xuất phát từ các nguồn bên ngoài, các địa phương khác như Bắc Ninh, Ninh Bình, Hưng Yên. Vì vậy, cần phải phối hợp, đánh giá các nguồn gây ra ô nhiễm ở các tỉnh này, từ đó có giải pháp đồng bộ.

Việc chuyển đổi tư duy bảo vệ môi trường thụ động sang xây dựng kinh tế môi trường chủ động đã thể hiện rất rõ trong Quyết định số 1894/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Chương trình phát triển ngành công nghiệp môi trường Việt Nam giai đoạn 2025-2030. Đây là một tư duy mới và sẽ trở thành thói quen trong những năm tới.