Hoàn thiện chính sách phát triển thị trường bán lẻ

Khung pháp lý đã hình thành nhưng còn độ trễ so với thực tiễn

Trong nhiều năm qua, Nhà nước đã xây dựng hệ thống pháp luật tương đối đầy đủ cho phát triển thị trường bán lẻ. Các luật nền tảng như: Luật Thương mại 2005, Luật Đầu tư, Luật Cạnh tranh, Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng, Luật Quản lý ngoại thương… đã tạo khung khổ chung cho hoạt động thương mại trong nước. Trên cơ sở đó, nhiều chính sách chuyên ngành tiếp tục được ban hành nhằm quản lý, điều tiết và định hướng thị trường bán lẻ theo từng giai đoạn.

Theo ThS. Nguyễn Thị Quỳnh Trang, Phòng Thông tin và Truyền thông, Viện Nghiên cứu Chiến lược, chính sách Công Thương, so với nhiều lĩnh vực khác, bán lẻ là ngành “thuộc nhóm có chính sách ưu đãi riêng”. Cụ thể, Nghị định 31/2021/NĐ-CP quy định các dự án đặc biệt ưu đãi đầu tư như xây dựng, quản lý và kinh doanh chợ tại vùng nông thôn; các dự án ưu đãi đầu tư gồm trung tâm logistics, siêu thị, trung tâm thương mại, trung tâm hội chợ triển lãm.

Tuy nhiên, phạm vi ưu đãi vẫn còn hẹp, chủ yếu tập trung vào một số loại hình hạ tầng bán lẻ cụ thể. “Không phải tất cả các dự án bán lẻ đều được hưởng ưu đãi, mà chỉ tập trung vào chợ nông thôn, siêu thị và trung tâm thương mại”, ThS. Nguyễn Thị Quỳnh Trang phân tích. Điều này khiến nhiều mô hình bán lẻ mới, bán lẻ quy mô vừa và nhỏ, các sáng kiến phân phối linh hoạt ở đô thị hoặc khu vực ven đô chưa được khuyến khích tương xứng.

Ở góc độ chiến lược, bán lẻ được lồng ghép trong nhiều quy hoạch, đề án và chiến lược lớn. Có thể kể đến Quyết định số 386/QĐ-TTg về phát triển thị trường trong nước gắn với Cuộc vận động “Người Việt Nam ưu tiên dùng hàng Việt Nam”; Quyết định số 1163/QĐ-TTg phê duyệt Chiến lược phát triển thương mại trong nước đến năm 2030, tầm nhìn 2045, với trọng tâm phát triển hạ tầng thương mại, thương mại điện tử hóa khu vực nông thôn.

Những văn bản này cho thấy tầm nhìn dài hạn của Nhà nước đối với thị trường bán lẻ. Tuy nhiên, khi triển khai trên thực tế, không ít mục tiêu vẫn dừng ở mức định hướng, chưa được cụ thể hóa bằng chương trình, dự án và nguồn lực đủ mạnh. Khoảng cách giữa chính sách và đời sống thị trường vì thế vẫn còn khá rõ nét.

Yêu cầu hoàn thiện chính sách theo hướng có trọng tâm

Một hạn chế đáng kể là quá trình xây dựng và ban hành chính sách còn chậm, thiếu tính linh hoạt và khả năng dự báo. Theo ThS. Nguyễn Thị Quỳnh Trang, nhiều chính sách chưa dự báo trước được những tác động của kinh tế thế giới, áp lực cạnh tranh do hội nhập và nguy cơ suy giảm thị phần ngay tại thị trường nội địa. Khi thị trường mở cửa sâu rộng, các tập đoàn phân phối nước ngoài mở rộng nhanh mạng lưới, doanh nghiệp bán lẻ trong nước, đặc biệt là doanh nghiệp nhỏ và vừa, chịu áp lực lớn về vốn, công nghệ và kinh nghiệm quản trị.

Bên cạnh đó, chính sách quản lý thương mại bán lẻ còn thiếu đồng bộ; đầu tư phát triển kết cấu hạ tầng thương mại cũng bộc lộ nhiều bất cập. Trong khi đó, logistics - yếu tố then chốt của bán lẻ hiện đại - vẫn là “nút thắt” khiến chi phí lưu thông cao, làm giảm sức cạnh tranh của hàng hóa trong nước ngay trên thị trường nội địa.

Chính sách phát triển doanh nghiệp và nguồn nhân lực bán lẻ chưa được đầu tư bài bản cũng là điểm yếu kéo dài. Thực tế cho thấy, đội ngũ cán bộ quản lý thương mại ở nhiều địa phương chưa được đào tạo chuyên sâu về bán lẻ hiện đại; doanh nghiệp trong nước thiếu kỹ năng quản trị chuỗi cung ứng, quản trị dữ liệu và marketing số. “Nguồn nhân lực và năng lực quản trị đang là điểm yếu kéo dài của bán lẻ nội địa”, ThS. Nguyễn Thị Quỳnh Trang nhận định.

Từ thực tiễn này, yêu cầu đặt ra là hoàn thiện chính sách theo hướng hệ thống, có trọng tâm. Theo ThS. Nguyễn Thị Quỳnh Trang, cần hình thành các chuỗi siêu thị, sàn thương mại điện tử “Made in Vietnam”, thúc đẩy liên kết dọc và liên kết ngang giữa nhà sản xuất, nhà phân phối và doanh nghiệp logistics. Đồng thời, phát triển các cơ sở phân phối xanh, bền vững từ chợ truyền thống đến siêu thị hiện đại, gắn khuyến khích với tiêu chuẩn và lộ trình cụ thể.

Ở tầm vĩ mô, quy hoạch hạ tầng thương mại quốc gia giai đoạn tới theo hướng liên kết vùng, đồng bộ với giao thông và logistics. Việc ưu tiên đầu tư các trung tâm logistics xanh tại Đồng bằng sông Hồng và Đồng bằng sông Cửu Long sẽ góp phần giảm chi phí lưu thông.

Trong bối cảnh số hóa, khung pháp lý cho thương mại điện tử và kinh tế số cũng cần tiếp tục hoàn thiện, từ quy định trách nhiệm của sàn giao dịch, bảo vệ dữ liệu người tiêu dùng đến cơ chế thu thuế minh bạch với các nền tảng xuyên biên giới, nhằm tạo môi trường cạnh tranh công bằng cho doanh nghiệp trong nước.

Việc xây dựng được hệ thống chính sách đồng bộ, có trọng tâm sẽ giúp doanh nghiệp nội tăng sức cạnh tranh, giúp thị trường bán lẻ Việt phát triển mạnh, bền vững hơn.