Đẩy mạnh kết nối thị trường và tiêu chuẩn xuất khẩu
Với diện tích trồng lớn nhất tập trung tại xã Hàm Thuận Bắc (tỉnh Lâm Đồng), đây được cho là thủ phủ thanh long của cả nước. Đối với nhiều hộ đồng bào dân tộc thiểu số, thanh long là nguồn thu chính để ổn định cuộc sống.
Vườn thanh long sản xuất theo tiêu chuẩn VietGAP ở Hàm Thuận Bắc.
Tuy nhiên, những năm gần đây, thị trường tiêu thụ thanh long gặp nhiều biến động. Khi Trung Quốc siết chặt nhập khẩu chính ngạch, nhiều nông hộ rơi vào cảnh “được mùa mất giá”, giá thanh long xuống thấp, không đủ bù chi phí đầu tư cho phân bón, điện chong đèn. Tình trạng thương lái ép giá khiến thu nhập bà con bấp bênh, ảnh hưởng trực tiếp đến đời sống của hàng nghìn hộ đồng bào dân tộc.
Nhiều hộ dân cho biết thanh long vào vụ thu hoạch rộ thường bị ùn ứ, giá giảm mạnh chỉ còn vài nghìn đồng/kg. Các hợp tác xã thanh long tuy được thành lập nhưng quy mô còn nhỏ, thiếu kho bảo quản và máy móc sơ chế, khó tiếp cận đơn hàng xuất khẩu lớn. Chị Nguyễn Thị Hồng, người Chăm ở xã Hàm Thuận Bắc chia sẻ: “Mong Nhà nước và doanh nghiệp hỗ trợ bà con yên tâm bám đất, bám vườn, tránh cảnh được mùa mất giá”.
Để giải quyết khó khăn này, chính quyền tỉnh Lâm Đồng đã phối hợp với Bộ Công Thương, Bộ Nông nghiệp và Môi trường tổ chức nhiều hoạt động xúc tiến thương mại, kết nối thanh long với hệ thống siêu thị, chợ đầu mối và sàn thương mại điện tử.
Các hợp tác xã thanh long được khuyến khích ký hợp đồng bao tiêu với doanh nghiệp, xây dựng vùng nguyên liệu đạt chuẩn VietGAP, GlobalGAP, phục vụ xuất khẩu. Nhiều doanh nghiệp chế biến cũng đầu tư dây chuyền sản xuất nước ép, sấy khô, đông lạnh nhằm kéo dài vòng đời sản phẩm, giảm áp lực tiêu thụ tươi.
Ngoài thị trường Trung Quốc, thanh long Hàm Thuận Bắc được mở rộng sang các thị trường tiềm năng như Ấn Độ, Trung Đông, EU. Để đáp ứng yêu cầu khắt khe của các nước nhập khẩu, xã Hàm Thuận Bắc hỗ trợ bà con chuyển đổi sản xuất theo hướng hữu cơ, sử dụng phân bón vi sinh, áp dụng mã số vùng trồng và truy xuất nguồn gốc điện tử.
Lãnh đạo địa phương cũng khuyến khích đồng bào dân tộc liên kết thành tổ hợp tác, hợp tác xã, đồng thời mời gọi doanh nghiệp đầu tư vùng nguyên liệu và chế biến sâu. Chỉ khi có hợp đồng dài hạn, thanh long mới thật sự trở thành cây trồng thoát nghèo bền vững.
Một số doanh nghiệp tại tỉnh Lâm Đồng đã ký kết thu mua trực tiếp thanh long từ nông dân, hạn chế khâu trung gian và ổn định giá cả. Điển hình, Công ty CP Nông sản xanh Bình Thuận bao tiêu hơn 200 ha thanh long của bà con dân tộc Chăm và K’Ho, đảm bảo giá không dưới mức tối thiểu, giúp bà con an tâm sản xuất.
Đặc biệt, mô hình bán thanh long qua sàn thương mại điện tử đang được triển khai. Thanh long sấy, thanh long đông lạnh đã có mặt trên các gian hàng số, mở ra cơ hội tiếp cận người tiêu dùng tại các thành phố lớn, đồng thời xây dựng thương hiệu thanh long Hàm Thuận Bắc ra thị trường quốc tế.
HTX thanh long sạch Hòa Lệ – mô hình kết nối tiêu biểu
Đáng chú ý, mô hình Hợp tác xã (HTX) thanh long sạch Hòa Lệ (xã Hàm Thuận Bắc) là một mô hình HTX năng động, gắn kết nông dân và doanh nghiệp, thành công trong sản xuất, chế biến và kết nối thị trường.
Sản xuất kem thanh long ở HTX thanh long sạch Hòa Lệ.
Thành lập năm 2017, HTX ban đầu chỉ có 9 thành viên với 9 ha thanh long, vốn 900 triệu đồng. Đến nay, HTX có 12 thành viên, quản lý 35 ha, trong đó 5 ha trồng theo tiêu chuẩn GlobalGAP và 30 ha VietGAP, cùng liên kết gần 200 ha thanh long của các hộ khác đạt chuẩn VietGAP.
Ông Đỗ Thanh Hiệp, Giám đốc HTX Hòa Lệ, cho biết muốn thành công cần xây dựng đội ngũ nông dân chuyên nghiệp. Chuyên nghiệp hóa nông dân là việc cần làm, từ việc ghi nhật ký sản xuất, theo dõi nhu cầu thị trường đến ứng dụng công nghệ số. Người không chuyên sẽ tham gia HTX với vai trò thành viên thụ động, được đào tạo để thích nghi dần với quy mô lớn.
HTX áp dụng quy trình sản xuất sạch, VietGAP, sử dụng thuốc bảo vệ thực vật sinh học, ghi nhật ký sản xuất trung thực và bảo vệ môi trường. Nhờ đó, HTX nhanh chóng được cấp giấy chứng nhận VietGAP, mở cửa tiếp cận thị trường xuất khẩu, đảm bảo đầu ra ổn định, giảm tình trạng “được mùa mất giá”, nâng cao lợi nhuận và thu nhập cho nông dân.
Trong thời gian qua, HTX duy trì công ăn việc làm ổn định cho hơn 80 lao động, thu nhập từ 7–10 triệu đồng/tháng, đầu tư nghiên cứu chế biến các sản phẩm OCOP: thanh long tươi 4 sao, kem thanh long, rượu đế thanh long 3 sao, cùng các sản phẩm chế biến khác như trà hoa thanh long, mứt thanh long, nước cốt thanh long, rượu vang thanh long.
Sản phẩm OCOP không chỉ đáp ứng nhu cầu nội địa mà còn được xuất khẩu sang nhiều thị trường, đồng thời gắn kết với du lịch nông nghiệp, tạo cơ hội trải nghiệm cho du khách, quảng bá hình ảnh con người Hàm Thuận Bắc.
Ông Hiệp khẳng định: “Muốn phát huy hiệu quả, HTX phải liên kết chuỗi từ nông dân – hợp tác xã – doanh nghiệp – chính quyền. Liên kết giúp gom diện tích, giảm giá thành đầu vào và đảm bảo đầu ra sản phẩm ổn định”.
Việc kết nối đầu ra cho thanh long Hàm Thuận Bắc không chỉ giúp giải quyết vấn đề được mùa mất giá, mà còn nâng cao giá trị sản phẩm, xây dựng thương hiệu nông sản xuất khẩu. Nhờ sự đồng hành của Nhà nước, doanh nghiệp và các hợp tác xã, thanh long Hàm Thuận Bắc đang trở thành cây trồng chủ lực, góp phần nâng cao đời sống cho đồng bào dân tộc, đồng thời mở ra cơ hội vươn ra thị trường quốc tế một cách bền vững.
Để thanh long cạnh tranh trên thị trường, ngành nông nghiệp và môi trường tỉnh Lâm Đồng xác định không tăng diện tích, tập trung nâng cao chất lượng, gia tăng giá trị, bảo vệ môi trường sinh thái...