Thái Nguyên – vùng trung du miền núi phía Bắc không chỉ nổi tiếng với những đồi chè xanh bạt ngàn mà còn là nơi hội tụ bản sắc văn hóa và sản vật đặc trưng của nhiều dân tộc thiểu số sinh sống nơi đây. Trên những triền núi quanh năm sương phủ, chè shan tuyết vươn mình mạnh mẽ, trở thành niềm tự hào của bà con người Dao, người Tày. Mỗi búp chè non, được hái trong sương sớm, không chỉ mang vị chan chát dịu dàng mà còn chứa đựng cả hồn cốt của núi rừng.
Không chỉ có chè, mùa thu về, vườn hồng chín đỏ trên những bản làng lại rộn ràng tiếng cười. Quả hồng giòn, hồng ngâm vừa ngọt vừa thanh, trở thành nguồn thu nhập quan trọng cho người dân. Bên cạnh đó, những đồi ổi xanh mướt, những cánh rừng hạt dẻ cũng góp phần đa dạng hóa bức tranh nông sản. Từng sản phẩm đều là kết tinh của sự cần cù, khéo léo và tình yêu quê hương của bà con đồng bào dân tộc thiểu số.
Trong đó, ổi ngọt Linh Sơn từ lâu đã trở thành niềm tự hào của người dân xã Linh Sơn (TP. Thái Nguyên). Nhờ khí hậu trong lành, đất đai phù hợp, giống ổi này cho quả to, giòn ngọt và hương vị đặc trưng khó lẫn với sản phẩm vùng khác. Những năm gần đây, địa phương đã thành lập các tổ hợp tác, hợp tác xã để liên kết sản xuất, mở rộng diện tích trồng và áp dụng tiêu chuẩn VietGAP, bảo đảm an toàn thực phẩm.
Bà Nguyễn Thị Bích Huyền, Phó Giám đốc Hợp tác xã (HTX) ổi Linh Nham cho biết: “Chúng tôi chú trọng việc đồng hành cùng bà con từ khâu giống, kỹ thuật chăm sóc đến thu hoạch, tiêu thụ. Nhờ đó, sản phẩm ổi ngọt Linh Sơn ngày càng được thị trường đón nhận, có mặt trong các siêu thị và chuỗi cửa hàng nông sản sạch”.
Sự gắn kết này không chỉ giúp người dân yên tâm sản xuất, có đầu ra ổn định, mà còn nâng tầm thương hiệu ổi ngọt Linh Sơn, biến loại quả giản dị thành sản phẩm hàng hóa đặc trưng, góp phần nâng cao thu nhập và cải thiện đời sống đồng bào dân tộc nơi đây.
Trong bối cảnh kinh tế thị trường, những sản vật này không chỉ dừng lại ở việc phục vụ nhu cầu trong tỉnh mà ngày càng vươn xa, bước vào hành trình khẳng định thương hiệu trên bản đồ nông sản Việt Nam.
Hồng không hạt Bắc Kạn (nay là Thái Nguyên) từ lâu đã trở thành đặc sản trứ danh, mang hương vị ngọt mát, thanh dịu, được nhiều người ví như “mùa thu kết tinh trong từng quả chín”. Những vườn hồng trải dài trên sườn núi, thung lũng, khi vào mùa chín rộ lại phủ sắc vàng cam rực rỡ, tạo nên cảnh sắc vừa thơ mộng vừa trù phú. Đối với bà con đồng bào dân tộc ở Thái Nguyên, cây hồng không chỉ là nguồn thu nhập quan trọng mà còn là nét văn hóa gắn bó bao đời.
Thời gian qua, địa phương đã quan tâm quy hoạch vùng trồng, khuyến khích sản xuất theo hướng an toàn, đồng thời xây dựng thương hiệu “Hồng không hạt Bắc Kạn” để tham gia chương trình OCOP. Nhiều HTX địa phương đã liên kết cùng bà con từ khâu chăm sóc, thu hái đến tiêu thụ, giúp quả hồng không hạt giữ được chất lượng đồng đều và ổn định đầu ra.” Nhờ sự đồng hành này, sản phẩm ngày càng được thị trường đón nhận, mở rộng kênh phân phối và từng bước vươn xa, góp phần nâng cao thu nhập, ổn định đời sống và quảng bá hình ảnh vùng đất Thái Nguyên tươi đẹp.
Ông Đồng Văn Lợi, Giám đốc HTX Đồng Lợi, cho biết: Năm 2023, chúng tôi thu hoạch 11 tấn hồng, sang năm 2024 do mất mùa sản lượng giảm còn 2 tấn. Năm nay, dù thời tiết tiếp tục ảnh hưởng, năng suất dự kiến đạt 5-6 tấn. HTX chú trọng canh tác hữu cơ và đang xây dựng mô hình nông nghiệp gắn với du lịch trải nghiệm, nhằm đưa sản phẩm hồng không hạt đến gần hơn với người tiêu dùng.
Trên những triền núi cao mờ sương của xã Đồng Hỷ, cây chè Shan tuyết từ bao đời nay đã bén rễ, trở thành nguồn sống và niềm tự hào của đồng bào dân tộc. Khác với chè phổ biến ở nhiều vùng, chè Shan tuyết nơi đây có lá dày, phủ một lớp lông tơ trắng mịn, khi pha cho nước xanh trong, hương thơm ngọt hậu sâu lắng. Nhờ đặc tính sinh trưởng tự nhiên, ít sâu bệnh, chè Shan tuyết phù hợp với xu hướng sản xuất hữu cơ, an toàn. Thời gian qua, bà con đã nhận được sự hỗ trợ từ các chương trình khuyến nông, cùng sự đồng hành của hợp tác xã.
Chị Nông Thị Thăm, xã Đồng Phúc, chia sẻ: “Toàn bộ nguyên liệu chè tươi sau thu hoạch của gia đình được hợp tác xã liên kết tiêu thụ. Nhờ có đầu ra ổn định, chúng tôi yên tâm đầu tư, chăm sóc nâng cao năng suất và chất lượng chè Shan tuyết bản địa.” Chính sự liên kết này đã giúp sản phẩm chè Shan tuyết Đồng Hỷ ngày càng khẳng định vị thế trên thị trường, trở thành niềm tự hào không chỉ của bà con mà còn của cả vùng đất Thái Nguyên - thủ phủ trà Việt Nam.
Để nông sản vùng đồng bào dân tộc có chỗ đứng vững vàng, Thái Nguyên đã và đang triển khai nhiều giải pháp đồng bộ. Từ khâu quy hoạch vùng sản xuất, hỗ trợ chuyển giao khoa học kỹ thuật, đến việc phát triển hệ thống hợp tác xã, tổ hợp tác - tất cả đều nhằm mục tiêu nâng cao chất lượng, tăng sức cạnh tranh của sản phẩm.
Người trồng chè được tập huấn kỹ thuật canh tác an toàn, ứng dụng công nghệ tưới nhỏ giọt, quy trình hữu cơ. Những vườn hồng, đồi ổi được hướng dẫn cắt tỉa, chăm sóc theo tiêu chuẩn VietGAP, bảo đảm an toàn thực phẩm. Cây hạt dẻ, vốn là loại cây bản địa, cũng đang được quan tâm phát triển, trở thành sản phẩm hàng hóa đặc trưng.
Đặc biệt, việc xây dựng thương hiệu, chỉ dẫn địa lý cho nông sản được chú trọng. Chè Thái Nguyên từ lâu đã nổi tiếng, nhưng nay còn được gắn mã QR truy xuất nguồn gốc, đảm bảo minh bạch. Nhiều sản phẩm như hồng không hạt Võ Nhai, ổi Phú Bình, hạt dẻ Định Hóa… cũng được đưa vào chương trình OCOP, mở rộng thị trường tiêu thụ.
Sự đồng hành của các doanh nghiệp, hợp tác xã đã tạo nên chuỗi giá trị bền vững. Bà con không còn đơn độc trong sản xuất, mà từng bước tham gia vào hệ thống cung ứng chuyên nghiệp, nâng cao thu nhập, ổn định đời sống.
Giá trị của nông sản Thái Nguyên không chỉ nằm ở sản phẩm, mà còn ở câu chuyện văn hóa – du lịch. Những đồi chè xanh ngút ngàn ở Tân Cương, Trại Cài không chỉ cho ra những chén trà sóng sánh mà còn là điểm đến hấp dẫn du khách. Nhiều tour du lịch trải nghiệm “một ngày làm người hái chè” đã thu hút đông đảo du khách trong và ngoài nước, mang đến nguồn thu kép cho người dân.
Mùa hồng chín, những bản làng đỏ rực trái chín lại trở thành phông nền tuyệt đẹp cho du khách trải nghiệm, chụp ảnh, thưởng thức đặc sản ngay tại vườn. Đồi ổi xanh mướt, rừng hạt dẻ cũng đang được khai thác gắn với du lịch cộng đồng, biến mùa quả ngọt thành mùa lễ hội.
Thái Nguyên đang định hướng phát triển nông nghiệp theo hướng sinh thái, hữu cơ, gắn liền với du lịch trải nghiệm. Đây không chỉ là cách làm gia tăng giá trị sản phẩm, mà còn giữ gìn, quảng bá bản sắc văn hóa dân tộc. Đồng thời, nó mở ra cơ hội để bà con đồng bào thiểu số gắn bó lâu dài với nông nghiệp, ổn định sinh kế và góp phần xây dựng nông thôn mới.
Ông Hà Ngọc Việt, Chủ tịch UBND xã Bạch Thông nhấn mạnh: Nếu chỉ sản xuất nông nghiệp thuần túy thì giá trị chưa cao. Nhưng khi kết hợp với du lịch trải nghiệm, sản phẩm được nâng tầm OCOP và quảng bá rộng rãi, giá bán cũng tốt hơn. Vì vậy, mục tiêu của địa phương không chỉ là nâng cao thu nhập cho nông dân mà còn xây dựng thương hiệu cây ăn quả, hướng tới xuất khẩu. Chính quyền đã và tiếp tục đồng hành cùng người dân, HTX và doanh nghiệp để hiện thực hóa mục tiêu này.
Trong bối cảnh hội nhập sâu rộng, nông sản Thái Nguyên đang có cơ hội lớn để vươn ra thị trường trong và ngoài nước. Các sản phẩm chủ lực như chè đã xuất khẩu sang nhiều quốc gia châu Á, châu Âu. Trong khi đó, các sản phẩm trái cây đặc sản, miến và hạt dẻ đang dần tiếp cận hệ thống siêu thị, sàn thương mại điện tử, mang thương hiệu Thái Nguyên đến gần hơn với người tiêu dùng hiện đại.
Thái Nguyên xác định, nâng cao giá trị nông sản vùng đồng bào dân tộc không chỉ dừng ở khía cạnh kinh tế, mà còn là câu chuyện phát triển bền vững, gìn giữ văn hóa và xây dựng hình ảnh địa phương. Mỗi quả hồng, búp chè, hạt dẻ, trái ổi đều là nhịp cầu nối liền quá khứ và tương lai, truyền thống và hiện đại, bản sắc và hội nhập.
Với những nỗ lực không ngừng nghỉ, tin rằng nông sản của bà con vùng đồng bào dân tộc Thái Nguyên sẽ ngày càng khẳng định vị thế, trở thành niềm tự hào và động lực phát triển kinh tế – xã hội cho tỉnh trong những năm tới.