Đòn bẩy xuất khẩu
Trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế ngày càng sâu rộng, Hiệp định Đối tác kinh tế toàn diện khu vực (RCEP) nổi lên như một đòn bẩy chiến lược, mang lại lợi thế cạnh tranh vượt trội cho hàng hóa Việt Nam trên thị trường châu Á. Hơn 3 năm qua, RCEP đã tạo đà cho xuất khẩu cũng như tạo thuận lợi cho việc mở rộng thương mại và đầu tư, phát triển chuỗi cung ứng trong khu vực và đóng góp vào tăng trưởng kinh tế toàn cầu.
Với cam kết xóa bỏ gần 90% dòng thuế trong vòng 20 năm, RCEP giúp hình thành một thị trường xuất khẩu ổn định và lâu dài cho Việt Nam, nhất là trong bối cảnh chuỗi cung ứng toàn cầu biến động, góp phần thúc đẩy nền sản xuất theo hướng xuất khẩu.
Điện tử, đồ gỗ, dệt may, những nhóm hàng chục tỷ USD, dẫn đầu về đóng góp doanh thu xuất khẩu - Ảnh: Thế Sơn
Theo số liệu của Cục Hải quan, ngành điện tử tiếp tục là "đầu tàu" xuất khẩu của Việt Nam khi kim ngạch xuất khẩu 8 tháng năm 2025 đạt trên 100 tỷ USD, chiếm hơn 30% tổng xuất khẩu cả nước, tăng tới 25% so với cùng kỳ.
8 tháng năm 2025, xuất khẩu nhóm hàng máy vi tính, sản phẩm điện tử và linh kiện đạt 10,15 tỷ USD. Trung Quốc cũng là đối tác quan trọng với 11,02 tỷ USD, tăng 38,6%. Ngoài ra, các thị trường lớn khác như Hàn Quốc cũng ghi nhận sự tăng trưởng ổn định. Đối với xuất khẩu điện thoại và linh kiện, thị trường Trung Quốc tiếp tục dẫn đầu với 8,21 tỷ USD, Hàn Quốc đạt 2,7 tỷ USD (tăng 9,3%).
Còn xuất khẩu gỗ, sản phẩm gỗ 8 tháng qua tiếp tục duy trì đà tăng trưởng ổn định khi mang về 11,2 tỷ USD kim ngạch xuất khẩu, tăng 7% so với cùng kỳ năm trước. Hoa Kỳ vẫn là thị trường xuất khẩu chủ lực, chiếm tỷ trọng lớn nhất. Đáng chú ý, Nhật Bản ghi nhận mức tăng trưởng nổi bật, đạt tỷ trọng 12,4%. Trung Quốc đứng thứ ba với 10,9% kim ngạch xuất khẩu.
Với xuất khẩu dệt may, năm 2024 đạt 44 tỷ USD, tăng 11,26% so với năm 2023. Trong khối RCEP, xuất khẩu sang Nhật Bản đạt 4,3 tỷ USD, Hàn Quốc đạt 3,1 tỷ USD, Trung Quốc đạt 1,3 tỷ USD. 7 tháng năm 2025, ngành dệt may Việt Nam duy trì đà tăng trưởng tích cực với kim ngạch xuất khẩu đạt trên 26,33 tỷ USD, tăng 5,3 tỷ USD, tương đương 9% so với cùng kỳ năm 2024.
Về thị trường, Nhật Bản tiếp tục giữ vị trí quan trọng khi đứng thứ 3 về kim ngạch xuất khẩu, đạt 2,53 tỷ USD, chiếm 11,2% tổng kim ngạch. Hàn Quốc cũng khẳng định vai trò là đối tác lớn với kim ngạch đạt 1,6 tỷ USD, chiếm 7,1%. Đáng chú ý, xuất khẩu hàng dệt may sang khu vực Đông Nam Á tăng trưởng ổn định, đạt trên 1,23 tỷ USD, chiếm 5,5% và tăng 6,3% so với cùng kỳ năm trước.
Chủ tịch Hiệp hội Dệt may Việt Nam Vũ Đức Giang nhấn mạnh, Nhật Bản và Hàn Quốc hiện là những thị trường nhập khẩu quan trọng của hàng dệt may Việt Nam trong khối RCEP. Dù ASEAN và Trung Quốc đều có ngành dệt may phát triển mạnh, các quốc gia này vẫn ưu tiên nhập khẩu từ các thành viên hiệp định. Đây là lợi thế để Việt Nam mở rộng thị phần, khẳng định vị thế trong chuỗi giá trị khu vực.
Với mức tăng trưởng hơn 10% như hiện nay, kim ngạch xuất khẩu hàng dệt may thời gian tới sẽ có bước đột phá về tỷ trọng xuất khẩu - Ảnh: Mạnh Quân
Đổi mới tư duy kinh doanh
Theo Bộ Công Thương, các FTA thế hệ mới đã và đang mang lại cho Việt Nam nguồn thu hàng chục tỷ USD mỗi năm từ xuất khẩu, song thực tiễn triển khai vẫn bộc lộ nhiều hạn chế. Một trong những điểm nghẽn lớn là tỷ lệ tận dụng ưu đãi thuế quan từ các FTA của doanh nghiệp trong nước còn rất thấp so với tiềm năng.
Hiện tỷ lệ tận dụng ưu đãi của doanh nghiệp Việt Nam từ các FTA vẫn thấp, như CPTPP gần 5%, EVFTA gần 26% còn UKVFTA khoảng 24%. Đáng lưu ý, báo cáo nghiên cứu của Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế Trung ương (cũ) công bố đầu năm 2024 cho thấy tỷ lệ tận dụng ưu đãi trong Hiệp định RCEP là 0,67% và cũng là thấp nhất trong số các FTA mà hiện Việt Nam đã tham gia.
Khu vực đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) vẫn chiếm ưu thế tuyệt đối trong xuất khẩu các mặt hàng chủ lực có kim ngạch lớn. Ngược lại, doanh nghiệp nội địa phần lớn vẫn ở vị thế gia công, tham gia ở những khâu có giá trị gia tăng thấp, chủ yếu xuất khẩu nguyên liệu hoặc bán thành phẩm.
Điều này đặt ra yêu cầu cấp thiết phải tăng cường năng lực hội nhập cho khối doanh nghiệp trong nước, từ nâng cao hiểu biết về cam kết FTA, cải thiện quản trị sản xuất, chuỗi cung ứng đến phát triển công nghiệp hỗ trợ nhằm giúp hàng hóa Việt Nam tận dụng hiệu quả hơn các ưu đãi, nâng cao sức cạnh tranh và khẳng định vị thế trên thị trường quốc tế.
Các FTA được ví như các tuyến cao tốc để nền kinh tế nước ta hội nhập quốc tế sâu rộng hơn - Ảnh minh họa
Năm 2024, ngành dệt may Việt Nam đặt mục tiêu xuất khẩu đạt 47- 48 tỷ USD. Để cán đích, trung bình mỗi tháng còn lại kim ngạch xuất khẩu phải đạt trên 4 tỷ USD, đây là thách thức không nhỏ trong bối cảnh thị trường biến động.
Ông Phạm Xuân Hồng, Chủ tịch Hiệp hội Dệt may TP. Hồ Chí Minh cho rằng, ngành đang đối diện nguy cơ bị điều tra gian lận thương mại và áp dụng các biện pháp phòng vệ từ những thị trường lớn. Điều này buộc doanh nghiệp phải nâng cao tỷ lệ nội địa hóa, tuân thủ nghiêm ngặt quy tắc xuất xứ, đồng thời tận dụng triệt để ưu đãi thuế quan từ các FTA, đặc biệt với các đối tác như Nhật Bản hay Australia.
Theo ông Hồng, giải pháp trước mắt là đàm phán lại các hợp đồng xuất khẩu để chia sẻ chi phí với đối tác, qua đó duy trì và ổn định đơn hàng. Về lâu dài, doanh nghiệp cần chủ động chuyển đổi, không dừng ở khâu gia công mà phải tập trung phát triển sản phẩm mới, hướng tới phân khúc cao cấp và thị trường ngách. Song song đó, việc đẩy mạnh ứng dụng công nghệ, tăng cường tự động hóa trong sản xuất là xu hướng tất yếu nhằm nâng năng suất, giảm chi phí dài hạn và nâng cao khả năng cạnh tranh của dệt may Việt Nam trên thị trường quốc tế.
Tương tự, ông Ngô Sỹ Hoài, Phó Chủ tịch kiêm Tổng Thư ký Hiệp hội Gỗ và Lâm sản Việt Nam đánh giá, RCEP đã tạo ra một môi trường thương mại thuận lợi hơn, giảm nhiều rào cản thuế quan và áp dụng bộ quy tắc xuất xứ chung, giúp doanh nghiệp gỗ Việt Nam dễ dàng tiếp cận nguyên liệu và mở rộng xuất khẩu sang các thị trường lớn như Trung Quốc, Nhật Bản, Hàn Quốc, Australia và các nước ASEAN.
Tuy nhiên, doanh nghiệp gỗ Việt Nam đang phải đối mặt với nhiều rào cản khi mở rộng giao thương trong khối RCEP, nếu không nhanh chóng nâng cao năng lực quản trị, đổi mới công nghệ và đầu tư vào xây dựng thương hiệu, doanh nghiệp gỗ Việt Nam sẽ khó tận dụng trọn vẹn cơ hội mà RCEP mang lại, đồng thời dễ bị lép vế trong cuộc cạnh tranh khốc liệt ngay trong nội khối.
Trước đó, tại hội nghị "Kỷ niệm 3 năm Hiệp định Đối tác kinh tế toàn diện khu vực (RCEP) có hiệu lực kết nối và thúc đẩy hợp tác khu vực trong bối cảnh đầy biến động", bà Nguyễn Việt Chi, Phó Vụ trưởng Vụ Chính sách thương mại đa biên, Bộ Công Thương nhấn mạnh, để gia tăng tận dụng lợi thế từ RCEP, doanh nghiệp cần chủ động tìm hiểu thông tin để nắm vững cam kết của Việt Nam và các thị trường đối tác quan tâm.
Mặt khác, doanh nghiệp cần thay đổi tư duy kinh doanh trong bối cảnh mới, lấy sức ép về cạnh tranh là động lực để đổi mới và phát triển. Chủ động tìm hướng hợp tác với các thị trường đối tác của Hiệp định RCEP để thu hút đầu tư trực tiếp vào Việt Nam nhằm tận dụng hiệu quả nguồn vốn và việc chuyển giao công nghệ từ các tập đoàn lớn, hướng tới tham gia sâu hơn vào khu vực và toàn cầu.
Hiệp định Đối tác kinh tế toàn diện khu vực (RCEP) là một hiệp định thương mại tự do (FTA) giữa 10 nước ASEAN và 5 đối tác là Trung Quốc, Hàn Quốc, Nhật Bản, Australia và New Zealand. Hiệp định chiếm khoảng 30% của tổng sản phẩm nội địa GDP toàn cầu, trở thành một khối thương mại lớn nhất trong lịch sử.
Với Việt Nam, RCEP chính thức có hiệu lực từ đầu năm 2022. Có hiệu lực từ ngày 1/1/2022, RCEP tạo ra một khu vực thương mại tự do lớn nhất thế giới và được kỳ vọng xóa bỏ tới 90% thuế quan trong vòng 20 năm giữa các thành viên.