Từ thói quen cũ đến lối đi mới
Được mệnh danh là “thủ phủ hồ tiêu” của cả nước với hàng nghìn hecta canh tác, tuy nhiên, không ít nông dân tại Đồng Nai từng rơi vào cảnh thu nhập bấp bênh, nợ nần chồng chất, thậm chí có nguy cơ tái nghèo. Nguyên nhân chính đến từ việc sản xuất manh mún, lạm dụng thuốc bảo vệ thực vật, khiến sản phẩm khó đạt chuẩn, giá trị thấp, không có chỗ đứng trên thị trường. Vòng luẩn quẩn ấy chỉ thực sự được tháo gỡ khi các hợp tác xã (HTX) đứng ra dẫn dắt, tạo liên kết sản xuất và tiêu thụ bền vững.
Người dân thu hái hồ tiêu sạch ở xã Lâm San
Ông Phạm Xuân Hoàn, hộ dân tham gia Dự án Cánh đồng lớn trồng tiêu an toàn theo hướng hữu cơ tại HTX Nông nghiệp Lâm San (xã Sông Ray), chia sẻ: “Khoảng 6 năm nay tôi làm hồ tiêu hữu cơ, thấy rõ hiệu quả: đất khỏe, cây khỏe, ít bệnh hại, giảm thuốc hóa học, bảo vệ sức khỏe cả nhà. Đặc biệt, thu nhập ổn định hơn hẳn so với trước đây”.
Trước năm 2015, tại Sông Ray, dù có hơn 1.500ha hồ tiêu với hơn 1.500 hộ trồng, song phần lớn nông dân sản xuất theo thói quen, chạy theo năng suất, ít quan tâm đến chất lượng. Tình trạng lạm dụng thuốc bảo vệ thực vật, phân bón hóa học diễn ra phổ biến. Hệ quả, khi HTX Lâm San tìm đầu ra cho sản phẩm, chỉ 25–30% mẫu tiêu đạt tiêu chuẩn an toàn. Hồ tiêu Việt bị đánh giá thấp, khó thâm nhập thị trường cao cấp, khiến giá bán bấp bênh, đời sống nông dân thiếu ổn định.
Nhận thấy bất cập đó, HTX Nông nghiệp Lâm San đã kiên trì vận động nông dân thay đổi tư duy sản xuất, hướng đến tiêu chuẩn VietGAP, GlobalGAP và hữu cơ. Các thành viên được tập huấn kỹ thuật, hướng dẫn quy trình chăm sóc, kiểm soát dịch bệnh bằng biện pháp sinh học. Nhờ đó, tỷ lệ mẫu tiêu đạt chuẩn tăng vọt lên hơn 90% – con số khẳng định chất lượng vượt trội.
Sự thay đổi ấy không chỉ cải thiện sức khỏe môi trường và người dân, mà quan trọng hơn là mang lại lợi ích kinh tế thiết thực. Khi sản phẩm đạt chuẩn, HTX dễ dàng kết nối với doanh nghiệp chế biến, xuất khẩu, đảm bảo đầu ra và giá bán ổn định, giúp nông dân yên tâm bám đất, bám vườn.
Không dừng lại ở Lâm San, mô hình còn lan rộng sang nhiều địa phương khác. HTX sản xuất tiêu sạch bền vững Hưng Phước (xã Hưng Phước) được thành lập năm 2016, đến nay có 80 hộ tham gia với 150ha tiêu theo VietGAP. Các hộ phải tuân thủ nghiêm ngặt 10 tiêu chí RA (nông nghiệp bền vững), sử dụng phân bón, thuốc bảo vệ thực vật được kiểm định, không tồn dư độc hại. Mỗi năm, HTX Hưng Phước thu hoạch 350–400 tấn tiêu sạch, sản phẩm được doanh nghiệp thu mua với giá cao, ổn định, giúp nhiều hộ từng khó khăn vươn lên thoát nghèo.
Một trong những bước đột phá là việc các HTX đã bắt tay với doanh nghiệp chế biến, tiêu thụ. Điển hình, HTX Hưng Phước ký hợp đồng liên kết với Công ty chế biến gia vị Nedspice, qua đó hình thành các cánh đồng mẫu lớn, tập trung sản xuất với số lượng lớn, đảm bảo chất lượng, đủ sức cạnh tranh trên thị trường quốc tế.
Nhờ có doanh nghiệp đồng hành, nông dân không còn nỗi lo “được mùa mất giá”. Sản phẩm được bao tiêu với giá cao hơn thị trường, khuyến khích bà con chăm sóc, đầu tư tái canh vườn tiêu già cỗi. Chính điều này đã tạo động lực giúp sản lượng hồ tiêu tại Sông Ray và Hưng Phước duy trì ở mức hàng nghìn tấn/năm, mang lại nguồn thu ổn định, nâng cao đời sống nông dân.
Từ thoát nghèo đến làm giàu
Sự chuyển đổi từ sản xuất truyền thống sang sản xuất sạch không chỉ giúp người dân thoát khỏi cảnh nghèo khó mà còn mở ra cơ hội làm giàu bền vững. Với thu nhập ổn định, nhiều hộ có điều kiện đầu tư cải tạo vườn, áp dụng công nghệ mới, thậm chí mở rộng diện tích trồng. Đặc biệt, khi giá tiêu có thời điểm tăng vọt, lợi ích từ chuỗi liên kết càng rõ rệt, mang lại lợi nhuận vượt trội.
Hồ tiêu giúp cải thiện thu nhập người nông dân tại Đồng Nai
Không chỉ cải thiện thu nhập, mô hình còn mang đến sự thay đổi trong tư duy sản xuất. Người dân dần ý thức hơn về vai trò của tiêu chuẩn chất lượng, an toàn thực phẩm, bảo vệ sức khỏe và môi trường. Từ những hộ sản xuất nhỏ lẻ, nay họ đã biết liên kết, chia sẻ kinh nghiệm, cùng tuân thủ quy trình, tạo nên sức mạnh cộng đồng.
Thực tiễn từ các HTX trồng tiêu tại Đồng Nai cho thấy, giảm nghèo bền vững không thể dựa vào hỗ trợ ngắn hạn mà cần thay đổi từ gốc – phương thức sản xuất và liên kết thị trường. Khi nông dân được tiếp cận kiến thức, công nghệ, được bao tiêu sản phẩm, thì họ có thể chủ động nâng cao thu nhập, vững vàng trước biến động.
Đây là mô hình cần nhân rộng không chỉ trong ngành hồ tiêu mà còn đối với nhiều loại nông sản khác. Khi nông dân, HTX và doanh nghiệp cùng chung tay, sản phẩm nông nghiệp Việt Nam không chỉ thoát khỏi cảnh “rẻ, khó bán” mà còn trở thành thương hiệu có sức cạnh tranh toàn cầu.
Hồ tiêu Đồng Nai vì thế không chỉ là một sản phẩm nông nghiệp quen thuộc, mà còn là minh chứng sống động cho nỗ lực giảm nghèo bền vững, khẳng định con đường đi lên từ chính mảnh đất quê hương của người nông dân.
Sự thay đổi tư duy sản xuất từ truyền thống sang an toàn, cùng vai trò dẫn dắt của hợp tác xã và doanh nghiệp, đã giúp nông dân Đồng Nai tìm thấy hướng đi vững chắc. Hồ tiêu sạch không chỉ nâng tầm giá trị nông sản địa phương, mà quan trọng hơn là trở thành “cây thoát nghèo” cho hàng nghìn hộ dân. Đây chính là minh chứng rõ ràng cho con đường giảm nghèo bền vững dựa vào nội lực, liên kết chặt chẽ và kiên trì với sản xuất nông nghiệp sạch.