Hội chợ Mùa Thu: Nghệ thuật khảm ốc xà cừ tỏa sáng

Tại Hội chợ Mùa Thu lần thứ nhất - 2025, gian trưng bày của Cơ sở sản xuất đồ gỗ khảm ốc Hoàng Hiệp (thôn Đồng Vinh, xã Chuyên Mỹ, Hà Nội) thu hút đông đảo khách tham quan bởi vẻ đẹp tinh xảo, lấp lánh ánh xà cừ, thể hiện đỉnh cao nghệ thuật thủ công Việt.

Từ lâu, Chuyên Mỹ đã được biết đến như “cái nôi” của nghề khảm trai, khảm ốc và sơn mài, nơi những mảnh vỏ ốc, vỏ trai, vỏ trứng tưởng chừng vô tri lại hóa thành những tác phẩm nghệ thuật lộng lẫy. Trên mảnh đất ven sông Nhuệ ấy, tiếng đục, tiếng mài, tiếng rũa vang lên mỗi ngày như nhịp thở quen thuộc của làng nghề đã tồn tại hàng nghìn năm. Theo sử sách, nghề khảm trai ở Chuyên Mỹ xuất hiện từ thế kỷ XI, gắn liền với danh tướng Trương Công Thành, vị tướng tài triều Lý, người được coi là ông tổ truyền nghề.

Trải qua bao thăng trầm của lịch sử, sản phẩm khảm trai, khảm ốc Chuyên Mỹ vẫn giữ được vị thế đặc biệt trong đời sống văn hóa Việt. Từ những cung điện, đình chùa cổ kính cho đến các ngôi nhà hiện đại, đâu đâu cũng có dấu ấn của bàn tay người Chuyên Mỹ. Dù có thời kỳ tưởng như nghề bị mai một bởi làn sóng công nghiệp hóa, những người thợ nơi đây vẫn kiên cường bám nghề, giữ lửa với tất cả niềm đam mê và tự hào.

Tinh xảo trong từng lớp xà cừ

Gian hàng cơ sở sản xuất đồ gỗ khảm ốc Hoàng Hiệp tại Hội chợ Mùa Thu lần thứ nhất - 2025 là minh chứng sống động cho tinh hoa khảm ốc Chuyên Mỹ. Đại diện cơ sở, anh Dương Văn Sinh, người có nhiều năm gắn bó với nghề, cho biết: “Sản phẩm khảm của chúng tôi sử dụng hoàn toàn từ ốc xà cừ và bào ngư nhập ngoại, không pha lẫn trai thường. Ốc xà cừ cho sắc ánh sáng đặc trưng, bền màu và trường tồn với thời gian. Còn khảm trai, dù đẹp nhưng dễ bạc màu, nên ngày nay ít được dùng”.

Những tác phẩm được trưng bày tại hội chợ là kết tinh của hàng chục công đoạn tỉ mỉ: Từ chọn gỗ, phơi khô, đo độ ẩm, cắt ốc theo đường gân, đến mài, ép và khảm thủ công. “Nếu gỗ chưa đạt độ khô cần thiết, chỉ cần sai một chút thôi là bề mặt khảm có thể bong tróc, hỏng cả tác phẩm. Vì thế, khâu xử lý nền gỗ quan trọng không kém gì phần khảm”, anh Sinh chia sẻ.

Trong gian hàng của Hoàng Hiệp, nổi bật nhất là bộ tranh “Tứ quý – Trúc Cúc Mai Lan” khảm toàn bộ bằng ốc xà cừ tự nhiên, ánh lên sắc xanh ngọc, hồng phấn và tím lam khi có ánh sáng chiếu qua. Mỗi chi tiết được cắt thủ công từ những mảnh ốc mỏng chỉ vài milimet, nhưng được ghép khít đến mức gần như hoàn hảo. Bên cạnh đó, đôi lục bình khảm nổi 3D bằng bào ngư đỏ cũng khiến nhiều khách dừng chân trầm trồ. Anh Sinh tự hào cho biết: “Đôi lục bình này làm từ loại bào ngư có màu ánh đỏ và xanh lục, mỗi chiếc có giá khoảng 95 - 100 triệu đồng. Từng lớp ốc được xếp chồng tạo hiệu ứng nổi, vừa cổ điển vừa hiện đại”.

Không chỉ là sản phẩm thương mại, mỗi tác phẩm khảm ốc xà cừ còn là một câu chuyện văn hóa được kể lại qua chất liệu thiên nhiên. Những hình ảnh đồng quê, giếng nước, cánh cò, cây đa… được tái hiện sinh động trên nền gỗ lim, gỗ gụ, mang lại cảm xúc sâu sắc về một Việt Nam thanh bình, trầm mặc.

Giữ nghề - giữ hồn: Chất truyền thống trong hơi thở mới

Cơ sở Hoàng Hiệp không chỉ nối tiếp di sản mà còn đưa nghề khảm ốc bước vào kỷ nguyên số. Hoàng Hiệp đã mạnh dạn ứng dụng công nghệ thiết kế 3D, mã QR và nền tảng số để kể câu chuyện về từng sản phẩm. Mỗi món đồ khảm khi xuất xưởng đều có mã định danh, giúp khách hàng truy xuất nguồn gốc, biết được quy trình chế tác, loại ốc, loại gỗ và ý nghĩa hoa văn.

Theo anh Dương Văn Sinh, đây là cách để “giữ hồn nghề bằng ngôn ngữ hiện đại”, vừa giúp sản phẩm thủ công tiếp cận với thế hệ trẻ, vừa nâng cao giá trị thương hiệu. “Chúng tôi muốn khách hàng không chỉ nhìn thấy vẻ đẹp bên ngoài, mà còn hiểu được câu chuyện văn hóa, tâm huyết và kỹ nghệ đằng sau mỗi tác phẩm”, anh chia sẻ.

Việc ứng dụng công nghệ số cũng giúp cơ sở Hoàng Hiệp mở rộng thị trường. Các mẫu thiết kế 3D cho phép khách hàng đặt hàng theo kích thước, chủ đề, màu sắc mong muốn, tạo nên tính cá nhân hóa cao. Nhờ đó, nhiều đơn đặt hàng lớn từ trong và ngoài nước đã tìm đến, nhất là các sản phẩm trang trí nội thất cao cấp.

Giữa nhịp sống công nghiệp hối hả, Chuyên Mỹ vẫn vang vọng tiếng đục, tiếng mài, tiếng rũa như bản nhạc quen thuộc của quê hương. “Giữ nghề đã khó, giữ được linh hồn nghề trong thời hiện đại còn khó hơn”, anh Sinh trăn trở. Người thợ không chỉ làm ra sản phẩm để bán, mà còn gửi vào đó niềm tự hào dân tộc, lòng tri ân tổ nghề.

“Chúng tôi chỉ mong muốn sản phẩm thủ công được đón nhận nhiều hơn, được người tiêu dùng trong và ngoài nước trân trọng như một di sản sống”, anh Sinh chia sẻ đầy tâm huyết. Và đúng như ánh xà cừ không bao giờ phai, nghề khảm ốc Chuyên Mỹ vẫn bền bỉ tỏa sáng, phản chiếu vẻ đẹp của bàn tay, khối óc và tâm hồn người Việt hôm nay.

Hội chợ Mùa Thu lần thứ nhất - 2025, không chỉ là sự kiện xúc tiến thương mại quy mô lớn mà còn là dịp để tôn vinh giá trị của những làng nghề truyền thống. Với Chuyên Mỹ, đây là cơ hội để nghề khảm ốc xà cừ tiếp tục tỏa sáng, khẳng định vị thế của một biểu tượng văn hóa thủ công Việt.

Hội chợ Mùa Thu lần thứ nhất - 2025 diễn ra từ ngày 25/10 đến ngày 4/11/2025 tại Trung tâm Triển lãm Quốc gia Việt Nam (VEC) - Đông Anh, Hà Nội. Hội chợ không chỉ là điểm hẹn giao thương lớn, mà còn là không gian tôn vinh giá trị văn hóa Việt, kết nối tinh hoa sản xuất, sáng tạo và hội nhập.